Om erover te waken dat de doelstellingen van de organisatie gebaseerd zijn op reële noden en behoeften, voeren we een omgevingsanalyse uit. De omgevingsanalyse is een analyse van de eigen organisatie in relatie tot de verschillende krachten en spelers uit de omgeving. In deze blogpost gaan we dieper in op het cijfermatig in kaart brengen van de directe omgeving waarin de organisatie opereert. De focus ligt hierbij op de situatie vandaag.

Waarom de brede omgeving in kaart brengen?

Een erfgoedorganisatie opereert niet in een sociaal-maatschappelijk vacuüm. Zo zijn er heel wat krachten en evoluties van buitenaf waar u als erfgoedorganisatie niet meteen vat op hebt, maar die toch in meerdere of mindere mate uw beleid mee kunnen of zullen bepalen. Om adequaat te kunnen inspelen op de huidige situatie en toekomstige ontwikkelingen is het daarom essentieel om de externe omgeving in kaart te brengen. Nu is het vaak zo dat deze externe omgeving zich hoofdzakelijk cijfermatig in kaart laat brengen. Al snel stellen zich hierbij volgende vragen:

• Welke cijfers zijn relevant?
• Waar vind ik cijfermateriaal?
• Waar moet ik op letten bij het gebruiken van bestaande cijfers?

Welke cijfers zijn relevant?

In Vlaanderen/België worden heel wat cijfers verzameld op diverse niveaus. Het is dan ook geen sinecure om door de bomen het bos te blijven zien en om de voor u meest relevante cijfers terug te vinden. Bovendien bestaan er per domein verschillende soorten cijfers waardoor u als cijferleek al vlug horendol wordt.

Om te bepalen welke cijfers u nodig hebt en waar u op zoek naar dient te gaan, is het daarom belangrijk om op voorhand goed na te denken over hetgeen waar u behoefte aan hebt. De relevantie van uw cijfers bepaalt u dus zelf in functie van de vragen die u tijdens uw  beleidsplanningsoefening stelt en de doelstellingen die u wenst te verwezenlijken.

Waar vind ik cijfermateriaal?

Gegeven het grote aanbod aan databronnen is het niet altijd eenvoudig om snel de meest recente en meest relevante cijfers terug te vinden. In wat volgt doen we dan ook geen poging om een alomvattend overzicht te geven. We wijzen liever op een aantal websites waarvan wij vinden dat u ze zeker moet kennen. Voor andere databronnen kunt u mij steeds contacteren.    

De drie belangrijke startplaatsen voor recent en betrouwbaar cijfermateriaal zijn wellicht:

• op Federaal vlak, de site van Statistics Belgium;
• op Vlaams niveau, de site van de Studiedienst van de Vlaamse Regering;
• wat betreft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunnen we zowel verwijzen naar de site van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse als naar de meet- en weetcel van de VGC.

Omwille van de veelheid aan cijfermateriaal zijn deze sites helaas ook niet meteen de meest overzichtelijke en gebruiksvriendelijke. Maak daarom zoveel mogelijk gebruik van het werk dat reeds door anderen is geleverd, zowel op lokaal vlak (cultuurbeleidsplan, jeugdbeleidsplan …) als op bovenlokaal niveau.

Vooral de gemeentelijke profielschetsen voor Vlaanderen en Brussel, de gegevens van de Stadsmonitor (voor de Vlaamse groot- en centrumsteden) en het jaarlijkse Vrind-rapport (voor het Vlaamse niveau) zijn waardevolle bronnen. Voor Brussel is ook de omgevingsanalyse 'Brussel in cijfers' uit 2015 een heel handzaam document.

Ga trouwens ook eens na of uw eigen stad of gemeente een online dashboard of tool heeft waar allerlei cijferreeksen te raadplegen zijn. Steden zoals Antwerpen, Brussel of Gent hebben dergelijke tools, waarbij u profielschetsen krijgt of kan genereren tot op het niveau van de deelgemeente of zelfs de wijk.  

Daarnaast beschikt ook Toerisme Vlaanderen over een kenniscentrum en een open dataportaal waarvan sommige gegevensreeksen bruikbaar kunnen zijn in het kader van uw eigen omgevingsanalyse. Ook sommige provinciale toeristische diensten, zoals Westtoer en het Brussels Toerisme Observatorium hebben een uitgebreide gegevensbank.

Richtlijnen voor het gebruik van cijfermateriaal

Cijfers zijn onontbeerlijk in een goede omgevingsanalyse, maar ze dienen wel correct gebruikt te worden. Daarom enkele richtlijnen:

• Pas op met absolute getallen. Gebruik ook relatieve grootheden (percentages, verhoudingen …). Gebruik bijvoorbeeld naast een cijfer voor het aantal bewoners ook het cijfer voor de bevolkingsdichtheid (aantal inwoners/km²).
• Vergelijk waar mogelijk in tijd en ruimte. Gebruik zoveel mogelijk trendcijfers (evoluties doorheen tijd weergeven); vergelijk met buurgemeenten, regio, arrondissement, provincie, Vlaanderen … en maak gebruik van prognoses en toekomstverkenningen.
• De meest recente cijfers zijn niet altijd nodig. Maatschappelijke evoluties treden slechts zelden bruusk op
• Denk goed na over het specifieke cijfer dat u zal gebruiken. Sommige cijfers kunnen een vertekend beeld opleveren. Gebruik bijvoorbeeld liever het mediaan inkomen dan het gemiddeld inkomen.
• Wees je ervan bewust dat heel wat cijfers en samengestelde maten op basis van een aantal cijfers indicatoren zijn van een feitelijke toestand. Ze geven een richting aan en niet de werkelijkheid. Bv: indexen of maten van sociale achterstand.
• Gebruik nooit cijfers op zich, maar plaats ze altijd in context. Cijfers op zich geven geen verklaring voor de realiteit. Ze hebben eerder een signaalfunctie. Ze moeten dus altijd geduid worden, vaak met kwalitatieve informatie of door ze te combineren met andere cijfers. Bv: lagere scholingsgraad in Westhoek: jonge hoogopgeleide mensen trekken weg wegens te  weinig aantrekkelijke jobs met carrièrekansen (brain drain).
• Denk goed na over relevantie van cijfers voor uw omgevingsanalyse en toekomstig erfgoedbeleid.

Meer over beleidsplanning?

• Meer lezen over het opmaken van een beleidsplan? In ons basisrecept beleidsplanning vindt u criteria en een checklist.
• Het FARO-ondersteuningsaanbod in het voorjaar van 2017 kunt u hier bekijken
• We verzamelen continu leestips op een ZEEF pagina

Deze blog is de zesde in een reeks van beleidsplanningsblogs, u vindt deze terug via de tag beleidsplan2017.