Hun missie luidt als volgt:

“At ULTRABLU everyone is free to create, imagine, experiment and share ideas.

Through a horizontal and disinterested approach, we support self-educating cultures and communities, as well as working autonomy and self-determination of people with neurodivergence. With an intersectional approach, we want to give voice to the uniqueness that characterizes each living being, in its peculiarities and in the transformative relationship with others.

This project wants to be a hotspot for new languages and new possibilities for the coexistence of all the differences that exist, in any place and time, beyond the illusionary filter that we call ‘normality’ or ‘standard’.”

Oprichter Virgilio Mollicone vertelde gepassioneerd hoe hij als leraar plastische opvoeding vaststelde dat heel wat kinderen met ASS, asperger, dyslexie … zich vastrijden in het schoolse systeem, maar opleven wanneer ze zich creatief kunnen uitdrukken. Vanuit die vaststelling richtte hij in 2017 ULTRABLU op, een artistieke werkplaats waar neurodiverse jongeren zich creatief en artistiek leren uiten.

Door bij ULTRABLU actief te zijn, ontwikkelen ze zich op diverse vlakken, stijgt hun zelfwaarde en emotioneel welbevinden. ULTRABLU wil ook meer zijn dan een plek waar neurodiverse mensen hun vrije tijd komen invullen. Ze nemen hun jonge kunstenaars ernstig, begeleiden hen en laten hen groeien. Zo profileren ze zich ook als uitgeverij, zijn ze aanwezig op kunstbeurzen en -manifestaties en dingen ze mee naar overheidsopdrachten. 

Dankzij de gulle gift van een moeder wiens zoon actief is bij ULTRABLU kon de organisatie zich enkele jaren geleden vestigen op de huidige locatie. Naast een volledig uitgerust atelier voor zij die willen tekenen, schilderen of (foto)grafische technieken verkennen is er ook een atelier voor mensen die zich eerder digitaal creatief willen uitdrukken.        

Van meet af aan werd ervoor gekozen om de ruimte te vestigen op een A-locatie en om de open atelierwerking te combineren met een kleine boekenwinkel annex galerie en bar. Zo willen de initiatiefnemers de grenzen tussen de neurotypische en neurodiverse wereld slechten. Dat het concept van open huis lijkt aan te slaan mochten we zelf vaststellen. Toen wij er waren was het alvast een komen en gaan van jongeren, ouders, vrienden, sympathisanten en buurtbewoners. Meerdere neurodiverse kunstenaars stelden met trots hun werk voor. Ouders getuigden over de transformatie die hun zoon of dochter doormaakte sinds ze actief werden bij ULTRABLU. Een mooi en inspirerend initiatief.    

Silent books

Ook tijdens ons bezoek aan het Palazzo delle Esposizioni, de grootste interdisciplinaire tentoonstellingsruimte van Rome (de werking is te vergelijken met Bozar) werd ons duidelijk dat een sterk concept en uitgesproken visie essentieel zijn.

We hadden het eerlijk gezegd niet verwacht, maar dit nogal monumentale neoklassieke pand herbergt in zijn onderste verdieping een pracht van een educatieve ruimte en creatieve werkplek, met eigen tentoonstellingsruimte. Het ligt vlak naast de grote kunstboekhandel en bij het café. Zowat iedereen passeert er. Toen het gebouw tussen 2005 en 2007 werd gerenoveerd,  werd duidelijk ook nagedacht over en geïnvesteerd in dit onderdeel van de museumwerking. En met reden, want uit het verhaal dat Laura Scarlata ons vertelde blijkt dat de ruimtes maximaal worden gebruikt.

Laura, een van de vaste educatieve medewerksters van het Palazzo, overliep de verschillende initiatieven die het Palazzo onderneemt om specifieke doelgroepen aan te spreken binnen en buiten het museum. Alles draait rond taal en hoe die kan ontwikkeld en gestimuleerd worden.

Laura: “Educating to art for us means educating people to look, offering everybody a chance to develop their own sensitivity and independent critical skills in their interpretation of the world around them. To do this, we have developed a multi-faceted approach to the work of art designed to embrace a full range of disciplines and to develop knowledge, skills and capabilities.”

Enerzijds gaat het over lichaamstaal. Zo werkt het Palazzo sinds 2013 samen met Parkinzone. Samen organiseren ze meermaals per jaar Dance Well. Dat zijn gratis, inclusieve danslessen voor mensen die leiden aan Parkinson en hun mantelzorgers; maar ze staan open voor alle bezoekers en zijn dan ook behoorlijk succesvol. Anderzijds organiseren ze interactieve en multi-sensoriële rondleidingen onder de noemer ‘Parkinarte’. Ook voor blinden en slechtzienden organiseren ze multi-sensoriële rondleidingen en workshops. En voor een gemengd publiek van doven, slechthorenden en horenden organiseren ze diverse activiteiten waar gebarentaal centraal staat. Ook hiervoor werken ze samen met specifieke partners en belangenorganisaties.

Maar wat de educatieve werking van het Palazzo delle Esposizione heel specifiek maakt is het belang dat ze toekennen aan visuele taal en de rol die boeken hierin spelen. Zo wordt een muur van hun educatieve ruimte, die doorheen de week vrij toegankelijk is voor het brede publiek, helemaal ingenomen door de Scaffale d’Arte, een gespecialiseerde bibliotheek over visuele educatie en met een gigantische collectie zogenaamde silent books (Libri senza parole). De bibliotheek vormt dan ook de spil van de educatieve werking, waarbij vooral de ‘silent books’ een speciale rol vervullen. Silent books zijn immers boeken zonder tekst. De centrale idee is dat je met dergelijke boeken, waarvoor je niet klassiek geletterd hoeft te zijn, een heel breed publiek en diverse doelgroepen kan aanspreken: kinderen, blinden of slechtzienden, nieuwkomers die de taal (nog) niet (voldoende) beheersen, vluchtelingen, mensen met ASS … 

Naast klassieke prentenboeken van over de hele wereld vind je in de collectie van het Palazzo boeken met symbolen of allerlei vormen van tactiele boeken. Heel wat silent books uit de collectie van het Palazzo zijn echte kunstwerkjes, ontworpen op vraag of naar aanleiding van een jaarlijkse wedstrijd. Zo kregen we een bijzonder tactiel boek te zien waarmee blinden het concept ‘schaduw’ wordt bijgebracht. En via een ander boek verken je al bladerend en voelend concepten als afstand/vervreemding, nabijheid/aanraking. Het aanbod is enorm.

We stonden versteld van de veelzijdigheid waarmee dergelijke silent books ingezet kunnen worden in een museale context en in het kader van museale outreach-activiteiten. In het Palazzo hebben ze bovendien de traditie om geregeld tentoonstellingen te organiseren rondom het werk van een silent book-auteur of een specifiek thema waarover ze meerdere silent books hebben. Op die manier komt de collectie op meerdere manieren en momenten volledig tot haar recht.

Wat nemen we mee?

Uit beide Romeinse initiatieven onthouden we het volgende:

• Benader neurodiverse mensen zoals je neurotypische publieksgroepen zou benaderen. Ga uit van hun sterktes en mogelijkheden. Steek hen vooral niet weg in een hoekje, afgezonderd van de rest van het museum waar ze zichzelf ‘bezig kunnen houden’. Beschouw de activiteiten die je voor hen organiseert en samen met hen doet als volwaardige activiteiten, waarbij je de deelnemers in hun waarde laat en hen helpt in hun persoonlijke en sociale ontwikkeling en ontplooiing. 
   
• Geef je educatieve en creatieve ruimtes een centrale plaats in je instelling en besteed voldoende aandacht aan de inrichting. Al te vaak bevinden dergelijke ruimtes zich op secundaire plaatsen (achterafruimtes, kelderverdieping …), onzichtbaar voor de rest van het publiek en functioneel maar ongezellig ingericht. 
   
• Kies voor een specifieke focus in je doelgroepenwerking en hou deze consequent aan. In plaats van telkens verschillende initiatieven en methodieken te ontwikkelen per doelgroep loont het de moeite om er een of twee uit te kiezen die je (eventueel licht aangepast) kan gebruiken en doorontwikkelen voor meerdere doelgroepen. 
   
• Werk waar mogelijk samen met ervaringsdeskundigen en/of verenigingen die hen vertegenwoordigen. Een dergelijke participatieve manier van werken vermijdt dat je als organisatie goedbedoeld zaken ontwikkelt of veranderingen doorvoert die niet (helemaal) aansluiten bij de leefwereld of mogelijkheden van je doelgroep.

Het werk- en leerbezoek aan Rome werd gefinancierd met middelen van Erasmus+, het programma van de Europese Commissie. Om de cultureel-erfgoedsector goed te kunnen ondersteunen zijn we immers altijd op zoek naar voorbeelden en methodieken m.b.t. participatie, educatie en specifieke cultureel-erfgoedpraktijken. Om dat denkproces te versterken, laten we ons graag inspireren door goede voorbeelden en boeiende gesprekspartners in het buitenland.