Op de WOI-pagina van FARO posten we geregeld recensies van een opvallend, inspirerend of innoverend boek over de Groote Oorlog. Ditmaal las Karla Vanraepenbusch (CEGESOMA) voor u het boek Het Hospitaal van de Koningin. Rode Kruis, L'Océan en De Panne. 1914-1918 van Luc de Munck en Luc Vandeweyer.

L'Océan en de vooruitgang van de medische zorg

“Pas in het hospitaal leer je begrijpen wat oorlog eigenlijk wil zeggen”. Met dit citaat opent Luc De Munck het hoofdstuk over het Rode Kruishospitaal L'Océan. De titel van het boek roept misschien een romantisch beeld op van koningin Elizabeth als koningin-verpleegster, maar het citaat plaatst dat beeld toch in een breder kader. Het verhaal van L'Océan is er namelijk vooral een van oorlogsgeweld, ernstige verwondingen en wat de medische zorg betrof “een moeizame weg van tendens naar vanzelfsprekendheid”.

Toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, verliep de medische zorg voor gewonde soldaten in België nog volledig geïmproviseerd. Uiteindelijk kwam er aan het IJzerfront langzamerhand een zorgsysteem tot stand waarbij de lichtgewonden en zieken werden opgevangen in de verpleegposten van hun legerdivisie. De zwaargewonden kwamen via triagehospitalen terecht in grote fronthospitalen zoals L'Océan. Dit Rode Kruishospitaal beschikte over zeven gespecialiseerde medische diensten. Daar werden zowel Belgische soldaten en burgers als Duitse militairen verpleegd. Tijdens de vier oorlogsjaren functioneerde L'Océan steeds efficiënter. De geneesheren deden ook onderzoek naar de verwondingen die ze verzorgden. Hierdoor leek de medische zorg die verleend werd tijdens het eindoffensief in 1918 in niets meer op wat gedaan werd tijdens de inval in 1914.

Rode Kruis, L'Océan en De Panne

Het boek Het Hospitaal van de Koningin kwam tot stand als aanvulling bij een tentoonstelling die eind 2012 en begin 2013 plaatsvond in De Panne. Het is echter meer dan een tentoonstellingscatalogus. Het inventariseert niet enkel de foto's en objecten die toen tentoongesteld werden, maar het geeft ook een historische interpretatie van de werking van het Rode Kruishospitaal L'Océan. Luc De Munck is goed geplaatst om die geschiedenis te vertellen: hij is gewezen archivaris van Rode Kruis-Vlaanderen, en kent dus zeer goed het bronnenmateriaal. 

De sterkte van dit boek ligt echter in de samenwerking tussen Luc De Munck en Luc Vandeweyer, archivaris bij het Rijksarchief. Vandeweyer plaatst het verhaal van L'Océan immers in een bredere historische context. In een eerste hoofdstuk schetst hij het algemene verhaal van de medische zorg tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Munck schrijft in het tweede deel over de werking van L'Océan. Vandeweyer sluit af met een derde hoofdstuk over De Panne, waar het hoofdhuis van L'Océan gelegen lag, als hoofdstad van het vrije België. Samen vormen de drie hoofdstukken een coherente inleiding tot de geschiedenis van de medische hulpverlening die tijdens de Eerste Wereldoorlog plaatsvond achter de frontlijn.

Een uitstekende historische studie voor een breed publiek

Het Hospitaal van de Koningin is met kennis van zaken geschreven en werd goed gedocumenteerd aan de hand van archiefbronnen. Het is een bijzonder toegankelijk boek. Af en toe worden getuigenissen aangehaald, bijvoorbeeld van enkele brancardiers en verpleegsters. Zij geven een menselijk gezicht aan de medische zorg en blazen de geschiedenis op die manier leven in. De geselecteerde foto's zijn stuk voor stuk boeiend en doen meer dan de geschiedschrijving illustreren. Ze tonen de lichamelijkheid van de soldaten, hun verwondingen en de gewelddadigheid van de oorlog.

De Munck staat ook kritisch tegenover de rol van koningin Elizabeth als verpleegster, wat hij terecht bestempelt als een mythe. De koningin had L'Océan dan wel opgericht, maar de rol van verpleegster vervulde ze niet op een permanente basis. Dit kon niet omwille van haar andere verplichtingen. Nochtans leefde de mythe van de koningin-verpleegster sterk onder de bevolking, zowel tijdens als na de oorlog.

Onvoldoende uitgewerkt: verpleegsters in oorlogstijd

Het enige minpunt is dat het verhaal van de verpleegsters onderbelicht blijft. De geschiedschrijving over de Eerste Wereldoorlog besteedt nog steeds erg weinig aandacht aan het perspectief van de vrouw in oorlogstijd. Hier wachtte dan ook een onbenutte kans om daar dieper op in te gaan. De Munck geeft wel af en toe het woord aan verpleegster Jane de Launoy en verzamelde ook een aantal biografieën van verpleegsters met een bijzonder verhaal, maar het blijft allemaal wat te anekdotisch. 

De Munck (L.) en Vandeweyer (L.), Het Hospitaal van de Koningin. Rode Kruis, L'Océan en De Panne 1914-1918. Gemeentebestuur De Panne, 2012.

Over de recensent

Karla Vanraepenbusch is als doctoraatsbursaal verbonden aan de Université catholique de Louvain en aan het Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (CEGESOMA). Haar onderzoek richt zich op de materiële herinneringssporen van de Eerste Wereldoorlog in Antwerpen en Luik.