Vaak gaan herdenkingsprojecten over de gewone man in oorlogstijd. Maar wat met de gewone vrouw? In de aanloop naar het herdenkingsjaar 2014 pleitten velen voor een verhaal van meerstemmigheid in de oorlogsprojecten. FARO kijkt ditmaal naar één specifieke stem: die van de vrouw.

Een rol op diverse fronten

Op 2 april van dit jaar keurde het Vlaams Parlement naar aanleiding van de herdenking van ‘100 Jaar Groote Oorlog’ een resolutie goed. Die moest een waardering van de rol van de vrouw tijdens de Eerste Wereldoorlog teweegbrengen. Het lijden en de rol van de vrouw in oorlogssituaties, tot dan een minder belicht aspect, moest meer aan bod komen. De Groote Oorlog was namelijk niet enkel een mannenverhaal. Meer nog, de vrouwen speelden op diverse fronten een rol: ze waren verpleegsters, deden aan liefdadigheid, of belandden noodgedwongen in de prostitutie. En wat met de vrouwen die met de Duitse bezetter aanpapten? 

De academische wereld werkte de afgelopen jaren steeds meer rond het thema. Dat resulteerde in heel wat publicaties. Nu gaan de deuren ook (letterlijk) open voor een ruimer publiek. In wat volgt geven we graag een overzicht van enkele projecten over de vrouw in oorlogstijd.

Lopende projecten over vrouwen in de Groote Oorlog

De tentoonstelling Vrouwen in de Groote Oorlog, een initiatief van Linx+ en VIVA-SVV, reist heel Vlaanderen rond en belicht zeer uiteenlopende persoonlijkheden. Verpleegsters, liefdadigheidswerksters, arbeidsters, verzetsstrijdsters, activistes, prostituees … staan er volop in de schijnwerpers. De tentoonstelling Grote Vrouwen en de Groote Oorlog in Boekhoute haalt ongeveer dezelfde thema’s aan. Het project is een initiatief van de gemeente Assenede, in samenwerking met Heemkundig Genootschap De Twee Ambachten. Een spionne, vissersvrouw, verpleegster en soepbedeelster vertellen hoe zij de Groote Oorlog overleefden en welke impact de Duitse bezetting had op hun leven. Hun verhaal is een venster op de wereld ten tijde van de Eerste Wereldoorlog.

Onlangs kregen de Britse vrouwen Elsie Knocker en Mairi Chishol een gedenkteken in de Westhoek. Ze staan bekend als de Madonna’s of de Engelen van Pervijze. Samen richtten ze een hulppost op vlakbij de eerste linies aan het westelijk front. Het standbeeld is een blijk van erkenning voor al het werkt verricht door vrouwen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het is tevens een eerbetoon aan de humanitaire hulpverleners die hun leven riskeren om anderen te helpen in hedendaagse oorlogsgebieden. Mede-initiatiefnemer van dit project is Stefaan Vandenbussche. Hij geeft regelmatig lezingen over 'Vrouwen in den Groote Oorlog' en toont dat de Eerste Wereldoorlog niet uitsluitend een mannelijke aangelegenheid was. Dat doet hij aan de hand van verhalen van een tiental meisjes en vrouwen, afkomstig uit beide oorlogskampen en met verschillende achtergronden en beroepen. 

Projecten in de steigers

Naast deze lopende projecten, staan er nog heel wat projecten over vrouwen in de oorlog in de steigers. Zo opent het BELvue museum te Brussel in september 2015 de tentoonstelling Gender@war 1914-1918: mannen en vrouwen in de Eerste Wereldoorlog. Deze expo belooft meer te doen dan louter het vertellen van een verhaal over enkele vrouwen en de rollen die ze speelden. Het wil de traditionele posities van mannen en vrouwen, zoals de wachtende echtgenote en de zorgende verpleegster, contextualiseren, nuanceren en problematiseren. Zo toont de expo onder meer de breuklijnen in het gezins- en werkend leven, het gedeelde geweld, de mobilisatie van vrouwen en hun rol in het verzet. De tentoonstelling doorbreekt stereotiepe beelden en toont hoe ingrijpend een gewapend conflict de maatschappelijke posities van vrouwen en mannen beïnvloedt. 

De provincie West-Vlaanderen organiseert in 2016 de tentoonstelling Sterke vrouwen in de Groote Oorlog. De expo brengt het verhaal van enkele sterke vrouwen tijdens de Eerste Wereldoorlog en loopt in vier steden en gemeenten, elk met een eigen invalshoek. Veurne gaat in op de wetenschap met Marie Curie. De Panne bespreekt het politieke aspect van de oorlog, met een glansrol voor koningin Elizabeth. Koekelare bespreekt kunst in WOI aan de hand van Käthe Kollwitz. Het Museum aan de IJzer in Diksmuide heeft dan weer aandacht voor de vrouw in brede zin. 

Ook het Memorial Museum Passchendaele 1917 geeft een stem aan de vrouw. Daar herwerken ze een bestaande museumzaal met als thema ‘Vrouwen in WOI’. Die zaal opent in het voorjaar van 2015. 

Publicaties

Voor wie deze winter liever thuis bij het haardvuur meer wil leren over de vrouw in oorlogstijd is er heel wat literatuur voorhanden. RoSa, bibliotheek, documentatiecentrum en archief voor gelijke kansen m/v, feminisme en gender stelde een lijst op met heel wat publicaties over de vrouw tijdens 14-18.