In de schaduw van de Sint-Pietersbasiliek in Rome schuilen schatten die uniek zijn voor onze geschiedenis. In maart 2020 werden de Vaticaanse archieven voor het pontificaat (1939-1958) van de ‘oorlogspaus’ Pius XII opengesteld. Diverse geïnteresseerden stellen hoge verwachtingen in die nieuwe bronnen. Ze zullen een genuanceerder beeld geven van het soms omstreden optreden van de paus voor, tijdens en na de oorlog. Ze zullen ook een nieuw licht werpen op een kantelmoment in de geschiedenis, namelijk de overgang van de ‘oude’, vooroorlogse samenleving naar de moderne maatschappij, gekenmerkt door koude oorlog, explosief groeiende welvaart en consumptie, en secularisering.

De ervaring van vroegere KADOC-campagnes in de Vaticaanse archieven leert dat dit onontgonnen archief een goudmijn vormt voor de geschiedenis van ons land. Zijn belang overstijgt de kerkelijk-religieuze geschiedenis. Het gaat werkelijk om sleutelerfgoed over bijna alle aspecten van het maatschappelijk leven: de Tweede Wereldoorlog, zijn daders en slachtoffers, de politieke strijd na 1945, verzet en repressie, Koningskwestie en Schoolstrijd, Vlaamse actie, kolonialisme en dekolonisatie, Koude Oorlog, internationale (ook Europese) samenwerking enz. De bestanden bevatten ook rijke informatie over regionale en lokale geschiedenis, over personen, clerus en aristocratie, organisaties en families en voorvallen in parochies en gemeenten. Ze betreffen een ‘gevoelige’ periode waarover nog steeds controverse bestaat.

De raadpleging van die archieven ligt evenwel niet voor de hand. Niet voor niets werden ze tot 2019 ‘geheime’ archieven genoemd. Ze baden in een sfeer van mysterie. Om hun weg te vinden in dit labyrint moeten geïnteresseerden lang in Rome verblijven, praktische obstakels overwinnen en over ruime historisch-wetenschappelijke en archivalische deskundigheid beschikken. Ze moeten over de nodige autorisaties en de ‘broncode’ beschikken.

Steunend op zijn knowhow en in navolging van grootschalige initiatieven van andere landen wil KADOC een projectmedewerker naar Rome sturen om de bestanden te excerperen op ‘Belgica’, dit wil zeggen die documenten die handelen over een Belgisch thema of over gebeurtenissen en personen in ons land. De medewerker zal de Belgica beschrijven in ‘regestenlijsten’ (lijst met beknopte inhoudelijke omschrijving van stukken in chronologische volgorde). Van een ruime selectie van kerndocumenten zal ook een digitale kopie worden aangevraagd. Die zal worden gekoppeld aan haar beschrijving in de regestenlijsten. Beide zullen online worden aangeboden.

De medewerker zal vooral de archieven van het Staatssecretariaat en de Nuntiatuur exploreren. Hierin is de meest waardevolle informatie te vinden. De Brusselse nuntii correspondeerden immers intens met hun Romeinse opdrachtgevers en stuurden hen omstandige rapporten met hun bevindingen over gebeurtenissen en personen in het land waar zij resideerden. Zij steunden op een breed netwerk van informanten en vertrouwensfiguren. Ook ‘gewone’ Vlamingen en verenigingen maakten hun bekommernissen over ‘aan de paus’ en verzochten om audiënties, steun en bemiddeling. Dit resulteerde in een onafgebroken informatiestroom tussen Brussel en het Vaticaan. De bedoeling was de vinger aan de pols te houden van onze samenleving om er zo de belangen van Kerk en katholieken veilig te stellen. Als geen ander begrepen de nuntii en hun Vaticaanse opdrachtgevers dat kennis en informatie, macht en invloed betekenden.

Een stuurgroep ziet toe op de aanpak van het project en op de communicatie over en de valorisatie van zijn resultaten. De bevindingen zullen kenbaar worden gemaakt via een periodieke blog en/of vlog van de medewerker. De stuurgroep zal een lijst opstellen met onderwerpen waarnaar de medewerker op zoek gaat in de Vaticaanse archieven. De stuurgroep bepaalt ook de criteria voor de aanvraag van digitale kopieën. Voor het vastleggen van die criteria wordt van de partners verwacht dat zij hun achterban consulteren.