De Vlaamse Erfgoedbibliotheken en meemoo bouwen samen met collectiebeherende organisaties een overkoepelend Vlaams programma voor de digitalisering, ontsluiting en archivering van het bedreigde Vlaamse krantenerfgoed. Het project valoriseert bestaande digitale krantencollecties en maakt ze via een performante centrale toegang beschikbaar voor een breed publiek in Vlaanderen en daarbuiten. Tegen 2024 beschikken we over een goede infrastructuur voor krantendigitalisering op grote schaal.

OVER WELK ERFGOED GAAT HET PROJECT?

België was pionier op het vlak van persvrijheid. Die was verankerd in de grondwet en resulteerde in een ruim en divers persveld: zowel kwantitatief (rond 1900 tellen we ruim 100 dagelijkse kranten) als qua ideologie, religie en taal. Dit maakt dat kranten een onmisbare bron zijn voor (cultuur)historisch onderzoek, niet alleen voor wetenschappers maar bv. ook voor journalisten, taalkundigen, amateuronderzoekers, genealogen enz. Kranten zijn niet gedrukt voor de eeuwigheid. Verzuring van papier maakt hun drager instabiel, vooral bij pers uit de periode 1850-1950. Veelvuldige raadpleging zorgt onvermijdelijk voor bijkomende schade. Massadigitaliseringsprojecten zijn hiervoor dé oplossing.

WAT GING AAN HET PROJECT VOORAF?

De vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken werkt al sinds 2007 aan een grondige registratie van het Vlaamse krantenerfgoed in Abraham. Catalogus van Belgische kranten. Het tweejarige project Abraham 2020 gaf aan dit initiatief een flinke boost. De catalogus bevat ruim 11.000 krantentitels, die worden bewaard in meer dan 20.000 holdings die verspreid zijn over verschillende erfgoedinstellingen. De databank kan daarmee dienen als een betrouwbare basis voor het beheer, de preservering en de digitalisering van ons krantenerfgoed van 1800 tot vandaag. 

Abraham 2020 resulteerde ook in een langetermijnvisie op krantendigitalisering. We onderzochten samen met meemoo de noden, het draagvlak en de voorwaarden voor een grootschalig, duurzaam programma. Het project Nieuwe Tijdingen is het belangrijkste resultaat van dit visietraject.

Meemoo en de Vlaamse Erfgoedbibliotheken bouwen binnen dit project ook verder op Nieuws van de Groote Oorlog, het digitaliseringsproject voor kranten uit de eerste wereldoorlog dat we enkele jaren geleden samen realiseerden.

WAT WIL HET PROJECT REALISEREN?

Met dit driejarig project stippelen we de weg naar een grootschalig en overkoepelend digitaal krantenprogramma uit. We doen dit in nauwe samenwerking met collectiebeherende instellingen. Het uiteindelijke programma zal draaien rond drie essentiële trajecten voor de preservering en ontsluiting van dit belangrijke en kwetsbare erfgoed: digitalisering, online ontsluiting en duurzame archivering. In de drie opeenvolgende fasen van dit project ontwikkelen we een gedetailleerde blauwdruk voor het programma (2021), creëren we de basisinfrastructuur (2022) en operationaliseren we de digitaliseringsprocessen op kleine schaal (2023), zodat we het programma in de komende beleidsperiode (vanaf 2024) op volle kracht kunnen lanceren, op voorwaarde uiteraard van de nodige financiering.

Het project realiseert doelstellingen rond drie thematische lijnen, die elk over drie jaren worden ontwikkeld, aangevuld met een algemene lijn voor projectmanagement, communicatie en expertisedeling.

Lijn A — Digitaliseringsprogramma

We ontwikkelen en implementeren diensten voor collectiebeherende organisaties rond digitalisering van krantenerfgoed. We tekenen in fase 1 en 2 een massadigitaliseringsprogramma uit, met speciale aandacht voor de operationalisering van dit programma voor kleine collecties in fase 2 en 3.

Op het einde van fase 1 beschikken we over heldere krijtlijnen voor de uitvoering van het programma. We realiseren een tool voor het samenstellen van de selectielijsten en prioritering waarin we samen met collectiebeheerders een overzicht creëren van het te digitaliseren Vlaamse krantenerfgoed. Die lijsten vormen door hun duidelijke prioriteiten de basis voor de indeling van de kranten in verschillende golven van digitalisering. Daarnaast maken we een overkoepelende analyse van de fysieke conditie van Vlaams krantenbezit om de noden rond zowel digitalisering als behoud in kaart te brengen. In fase 2 start de praktische voorbereiding van de digitalisering ism. de collectiebeheerders. Hieronder valt ook het verder uitwerken van het financieringsmodel voor grootschalig digitalisering op de lange termijn. In fase 3 staat de digitalisering van een pilootbatch in samenwerking met organisaties die kleine en lokale krantencollecties beheren. We mikken op minstens 50.000 pagina’s, uiteraard afhankelijk van de beschikbare middelen.

Lijn B — Optimalisatie bestaande content

Om de duurzaamheid en bruikbaarheid van gedigitaliseerde kranten te verhogen, voeren we over drie jaren trajecten rond OCR-verbetering en digitale bewaring uit.

OCR (Optical Character Recognition) is een proces waarbij afbeeldingen van gedrukte teksten geautomatiseerd worden omgezet naar lees- en bewerkbare tekst. Maar deze teksten bevatten vaak nog veel fouten. Een traject voor OCR-verbetering, geleid door de VEB, moet reeds gedigitaliseerde kranten beter bruikbaar maken. In fase 1 en 2 verkennen we nieuwe mogelijkheden van machine-learning bij OCR-verbetering door een representatief staal te laten testen. We werken hiervoor samen met specialisten van de Staatsbibliothek zu Berlin die hiervoor vooruitstrevende opensourceprocessen ontwikkelen. Daarnaast verzamelen we kennis over en resultaten van andere benaderingen voor OCR-verbetering, zoals handmatige transcriptie. Op basis van deze analyse stellen we een plan voor operationalisering op. In een piloottraject in fase 3 wordt de OCR van minstens 100.000 pagina’s verbeterd met de gekozen methode. De verbeterde OCR-techniek integreren we vervolgens in de nieuwe digitaliseringsgolven.

Meemoo zorgt voor de intake en duurzame bewaring van gedigitaliseerde content ism. bestaande contentpartners. Meemoo verkent daarnaast de mogelijkheden om zijn diensten uit te breiden naar collectiebeherende organisaties die nu geen meemoo-partners zijn. Archivering in het gecentraliseerd systeem van meemoo zorgt niet enkel voor de duurzame bewaring van dit erfgoed, maar maakt het ook mogelijk het materiaal online raadplegbaar te maken via Het Archief, het ontsluitingsplatform van meemoo.

Lijn C — Een performante interface

Lijn A en B leveren hoogwaardige digitale versies van historische kranten op. Om dit erfgoed te ontsluiten volgens de noden en wensen van potentiële gebruikers is een performante interface essentieel. Die moet toegespitst zijn op de eigenheid van het materiaal en op de gebruikersgroepen die deze historische bronnen optimaal willen kunnen gebruiken.

Samen met meemoo en collectiebeheerders werken we aan de ontwikkeling en implementatie van een totaal herziene kranteninterface binnen Het Archief. Tijdens de design- en planningsfase (in fase 1) stellen de VEB en meemoo samen met collectiebeheerders en gebruikers functionele vereisten voor deze interface op. We onderzoeken wat de auteursrechtelijke mogelijkheden zijn om ook recentere kranten op termijn zo open mogelijk ter beschikking te kunnen stellen op Het Archief. We onderzoeken in fase 2 de noden, wensen en mogelijkheden voor de integratie van de gedigitaliseerde kranten in Het Archief met andere online (kranten)platforms in Vlaanderen en daarbuiten en we stellen een plan van aanpak op voor de realisatie ervan. In fase 3 begint de ontwikkeling van de kranteninterface, waarvan de lancering begin 2024 voorzien is. We verzekeren de bruikbaarheid van de toepassingen door participatief te testen in een beta-fase. We stellen plannen voor de valorisatie van de gedigitaliseerde kranten op.

Lijn D — Projectbeheer en expertisedeling

Als hoofdaanvrager is de VEB verantwoordelijk voor het overkoepelend beheer van het project, in nauwe samenspraak met hoofdpartner meemoo. Meemoo staat zelf in voor de aanpak en de tijdige uitvoering van de projectonderdelen waartoe het zich engageert.

Als klankbord dient een adviescommissie, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van meemoo, collectiebeherende partnerorganisaties en externe deskundigen.

We brengen Vlaamse collectiebeheerders samen rond specifieke thema’s voor expertise-uitwisseling in de collegagroep Digitalisering van periodieken. Hun input voedt het project voortdurend. Dit gebeurt ook via de werkgroep behoeftebepaling, waarin ze mee gebruikersprofielen opstellen en input leveren voor de interface. Het verduurzamen en delen van expertise en ervaring is een voortdurend aandachtspunt tijdens het project.

WELKE ORGANISATIES NEMEN DEEL AAN HET PROJECT?

We voeren het project uit in samenwerking met 60+ partners. Het project staat echter open voor andere geïntereseerde Vlaamse erfgoedorganisaties.

Hoofdpartner

• meemoo

Expertisepartners

• Staatsbibliothek zu Berlin / Stiftung Preußischer Kulturbesitz
• Metamorfoze
• KB Lab
• Histories vzw
• Ghent Centre for Digital Humanities - Vakgroep Geschiedenis (Universiteit Gent)
• KBR

Collectiebeherende instellingen

• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
• Universiteitsbibliotheek Antwerpen
• Openbare Bibliotheek Brugge
• Bibliotheek Hasselt Limburg
• KU Leuven Bibliotheken - Bijzondere Collecties
• Universiteitsbibliotheek Gent - Boekentoren
• Aartsbisschoppelijk Archief te Mechelen
• ADVN - archief voor nationale bewegingen
• Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis
• AMVB
• Archief Gent, Stad en OCMW
• Archief Lier, Stad en OCMW
• Archief van de Collegiale O.-L.-Vrouwekerk Aarschot
• Bakkerijmuseum Walter Plaetinck Zuidgasthoeven
• Bibliotheca Wasiana vzw
• den AST
• DIVA
• Documentatiecentrum Triverius Brakel
• Erfgoedsite Mola Molencentrum
• Gemeentearchief Duffel
• Gemeentebestuur Opwijk - 't Opwijks Archief
• Heemkundige Kring d'EUZIE
• KADOC-KU Leuven, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving
• Koninklijke Heemkring Ascania vzw
• Koninklijke Kring voor Heemkunde Kontich
• Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas
• Liberas
• Lokaal Bestuur Koksijde
• Memorial Museum Passchendaele 1917
• Musea Stad Ieper (In Flanders Fields Museum en Yper Museum)
• Museum van Deinze en de Leiestreek
• Openbare Bibliotheek Lichtervelde
• Openbare Bibliotheek Oostende
• Stad Herentals
• Stads- en OCMW-archief Brugge
• Stadsarchief Aalst
• Stadsarchief Diest
• Stadsarchief Eeklo
• Stadsarchief Geraardsbergen
• Stadsarchief Harelbeke
• Stadsarchief Ieper
• Stadsarchief Kortrijk
• Stadsarchief Leuven
• Stadsarchief Lokeren
• Stadsarchief Mechelen
• Stadsarchief Oudenaarde
• Stadsarchief Tielt
• Stadsarchief Tongeren
• Stadsarchief Turnhout
• Stadsarchief Waregem
• Stedelijk Museum Hoogstraten
• Vereniging voor Lokale Geschiedenis van Kalken en Laarne

Erfgoedcellen

• CO7
• Cultuurregio Leie Schelde
• Cultuurregio Pajottenland & Zennevallei
• Erfgoedcel Denderland
• Erfgoedcel Land van Dendermonde
• Erfgoed Vlaamse Ardennen
• Interwaas / Erfgoedcel Waasland
• Stuifzand (Cultuurnetwerk Kempen)
• zuidwest

HOE WORDT HET PROJECT GEFINANCIERD?

De Vlaamse overheid stelde voor de eerste fase van dit project (2021) een subsidie van 90.000 euro ter beschikking, voor de tweede fase (2022) een subsidie van 120.000 euro en voor de derde fase (2023) een subsidie van 160.000 euro. Meemoo en de Vlaamse Erfgoedbibliotheken dragen een eigen inbreng om de niet-subsidieerbare kosten van het project te dekken. Deelnemende partnerorganisaties zetten ook hun eigen personeel in het project waar nodig.