Hout en houten meubelen reinigen
Meubelen en houten voorwerpen in depot beschermt u het best tegen stof en vuil als ze niet in gebruik zijn, bijvoorbeeld met Tyvek in een niet vochtig klimaat of met een ongekleurde katoenen doek of hoes. Zijn ze wel in gebruik of tentoongesteld, dan vindt u hier tips over het onderhoud.
Algemeen
- Voor u een handeling kunt uitvoeren, moet u een grondige kennis hebben van het object zelf.
- Werk beter preventief tegen vervuiling. Bedek het meubel met Tyvek® of katoen als er veel stof op valt, en vervang wanneer nodig. U kunt de afdekhoezen ook wassen, zonder detergent. Dit is beter dan het foutieve gebruik van water, detergent en andere poets- en boenmiddelen. Daarmee veroorzaakt u snel onherroepelijke schade. Ook op langere termijn zijn er gevolgen, omdat bijvoorbeeld siliconehoudende boenproducten kunnen vergelen en het oppervlak verzuren. Dat is zeer moeilijk te verwijderen.
- Plaats objecten niet rechtstreeks op de grond, maar op een kunststoffen pallet. Zo kan er bij het poetsen van de vloer geen schade veroorzaakt worden door stoten en bevochtiging.
- Als verder onderhoud noodzakelijk is, bijvoorbeeld voor een tentoonstelling, vraag dan een specialist om advies.
Boenwas
U hoeft een object niet elk jaar 'in de boen' te zetten, zeker niet voor opslag in een depot. De frequentie hiervan hangt af van het gebruik en dus van de slijtage. Overweegt u toch een boenbeurt, dan vindt u hier enkele tips:
- Gebruik was nooit waar het niet al zat: was is zeer moeilijk te verwijderen.
- Breng een zeer dunne laag aan. Een dikke laag is eerder mat, geeft een wittige blauwe schijn en kan wit uitslaan bij koude. Het verbetert de werking niet. Opboenen doet u met een zacht katoenen doek of borstels. U moet hierbij kracht uitoefenen, waardoor u warmte ontwikkelt. Let erop dat u geen onderdelen afstoot.
- Gebruik nooit gekleurde was.
- Gebruik nooit siliconehoudende was.
- Gebruik nooit wassprays: er kunnen solventen inzitten die een onderliggende laag kunnen aantasten.
- Gebruik eerder een microkristallijne was dan een bijenwas; bijenwas is zachter en matter, en er blijft stof in kleven. Microkristallijne was is harder maar ook zuiverder.
- Zeer belangrijk: er mag geen was onder losse stukken terechtkomen. Dat veroorzaakt in de toekomst problemen voor de verlijming.
- Alle onderdelen moeten goed verlijmd zijn, anders kunnen ze afbreken of vallen bij de uitvoering van het boenproces. Raadpleeg voor de verlijming steeds een houtrestaurator.
Olie
- Een juiste inschatting van het gebruik van olie is specialistenwerk. Gebruik nooit olie op een oppervlak waar dit niet reeds op zat: olie is niet meer te verwijderen.
Vernis
- Vernis is solvent- en watergevoelig. Water kan in microbarsten kruipen en zo wittige vlekken doen ontstaan (witte kring onder een glas of bloempot). Solventen kunnen de afwerking onmiddellijk volledig afnemen!
- Meubels zuiver maken met doek kan kleine krasjes veroorzaken. Deskundig stofzuigen of afborstelen is ten zeerste aangeraden (zie volgend punt).
Oppervlaktestof en vuil verwijderen
- Oppervlaktestof kan bestaan uit omgevingsstof, dode insecten, boormeel (houtworm), zouten uit de muur tot zelfs steen- en cementpoeder. Wanneer u stof wegveegt, kunt u in de fragiele afwerklagen van houten objecten krassen maken. Voorzichtig verwijderen is dus erg belangrijk.
- Opzuigen van vuil en stof is de beste methode. U raakt dan het meubel niet echt aan en verplaatst het stof niet, zoals met een plumeau wel gebeurt.
- Gebruik een museumstofzuiger met regelbare zuigkracht en een zachtrubberen zuigmond met daarover een gaasje (grove nylon). U kunt dit toestel gratis ontlenen bij de Uitleendienst Erfgoed. De regelbare zuigkracht is nodig omdat bijvoorbeeld gordijntjes, binnenkanten of kussens in textiel niet veel zuigkracht aankunnen. Een rubberen zuigmond is belangrijk om bij aanraking geen krassen of deuken te veroorzaken, en een gaasje zorgt ervoor dat u geen losse stukken opzuigt. Komen er stukken los, dan moet u ze dadelijk inventariseren. Anders gaan ze verloren.
- U kunt tijdens het stofzuigen een zachte borstel gebruiken. Dat werkt makkelijker, vooral bij gesculpteerde stukken.
- Opgelet bij beschilderde objecten (zie de tekst polychrome afwerklagen), die extra voorzichtigheid vergen. De verf/polychromie/vergulding ... kan immers loszitten. Dan moet u ze voor het stofzuigen fixeren. Dat kan enkel door een gespecialiseerde polychromierestaurator.
Oppervlakteschimmel verwijderen
- Houten objecten raken vaak beschimmeld. Dat komt door een te vochtig klimaat, dat zeer lokaal kan zijn, binnen in een meubel of aan de achterkanten van meubelen die te dicht tegen een muur staan.
- Het is noodzakelijk de oorzaak (stijgvocht, condensatie, te weinig ventilatie, te dicht bij een koude muur enz.) aan te pakken, maar tegelijk is ook het wegnemen van de (oppervlakte)schimmel van belang.
Ga als volgt te werk:
- Reinig en desinfecteer het oppervlak. Voor blote (= zonder afwerklaag) houten oppervlakten kunt u specifieke poetsmiddelen op basis van quaternaire ammoniumverbindingen gebruiken. Zorg ervoor dat er geen formaldehyde, glyoxal of bleekmiddel is toegevoegd, bijvoorbeeld Aseptix®. Opgelet: dit is op waterbasis, overtollig water moet u opdeppen.
- Een andere methode is het gebruik van ethanol (MEK; 7 eenheden in 3 eenheden water). Met een vochtige doek kunt u zo de oppervlakten behandelen. Opgelet: ethanol kan vernissen oplossen! Doe een kleine test voor u een volledig oppervlak behandelt.
- Gebruik steeds persoonlijke veiligheidsmiddelen, zoals een veiligheidsbril, handschoenen en een mondmasker (bv. 3M, minimum type P2). Vraag in een speciaalzaak het juiste type masker voor het uit te voeren werk.
Lees ook de pagina 'Schimmel manueel verwijderen' voor een meer uitgebreide uitleg.
Uitwaseming van giftige oude insecticiden
In de jaren 1950 tot en met 1980 zijn verschillende houten objecten behandeld met DDT (dichloordifenyltrichloorethaan), lindaan (hexachloorcyclohexaan, HCH gamma-isomeer, gammexaan) en PCP (pentachloorfenol). De eerste twee werken tegen insecten en het laatstgenoemde werkt tegen schimmel. Dit zijn uiterst giftige producten, ook voor de mens. De gebruikte producten blijken te migreren naar het oppervlak. Zo is DDT zichtbaar als kleine witte kristallen op het oppervlak; een afwerkingslaag houdt dit niet tegen. Lindaan en PCP verdampen in de lucht en vormen geen kristallen aan het oppervlak.
Het is van belang dat u deze kristallen verwijdert, zodat depotmedewerkers er niet onvrijwillig mee in contact kunnen komen.
Contacteer een specialist om de kristallen te verwijderen. Als er objecten in een dergelijke toestand verkeren, moet men dit duidelijk aangeven en/of het object in quarantaine of in een Tyvek®-zak plaatsen. Doe dat met de nodige zorg en persoonlijke beschermingsmaatregelen: draag handschoenen, een stofjas, kapje, stofmasker (type FFP3) en veiligheidsbril. Het verwijderen op zich gebeurt eigenlijk met een speciale stofzuiger (HEPA-filter). Wrijf de kristallen niet weg met een doek of plumeau, zo komen ze los van het oppervlak en kunnen ze ingeademd worden. De kristallen zijn ook wateroplosbaar; wegpoetsen met water is gevaarlijk voor mens en milieu.
Dit hoofdstuk werd geschreven door Peter Taeymans voor Depotwijzer.be.
