Het narrenschip. Objecten van vervoer(ing) is een internationale coproductie van Design Museum Gent en FRAC Grand Large die van 16 april tot 31 december 2022 getoond wordt in FRAC, waarbij designobjecten uit de collectie van Design Museum Gent een dialoog aangaan met werken uit de FRAC-collectie. Het thema van de tentoonstelling is vervoer, de evolutie van het transport van voorwerpen en personen én de veranderingen die deze verplaatsingen in de tweede helft van de 20e eeuw teweegbrachten.



1 | Omkadering

1.1 | Voorafgaand parcours

De oorsprong voor het project is te situeren in september 2019 en startte met een vraag van FRAC Grand Large om objecten uit de collectie van Design Museum Gent te kunnen bruiklenen voor de tentoonstelling La Nef Des Fous. Objets compagnons des transports. Die vraag kwam niet uit de lucht vallen, aangezien het toonaangevende Noord-Franse museum FRAC Grand Large en Design Museum Gent al lang banden onderhouden.  

Design Museum Gent ging dan ook graag in op de vraag van FRAC Grand Large naar samenwerking. Op basis van de eerste thematische insteken van Keren Detton (directeur FRAC) en de curator Mathilde Sauzet, gaat het team van Design Museum Gent aan de slag om objecten te selecteren. Al snel bleek dat veel (vaak minder bekende en minder tentoongestelde) objecten uit de collectie van Design Museum Gent uitermate goed in aanmerking kwamen om de thematiek en het narratief uitgewerkt door de curator te ondersteunen.

Meer nog, de objecten uit de collectie van Design Museum Gent zijn een krachtige katalysator om de inhoud van de tentoonstelling en de diverse betekenislagen verder vorm te geven. In de eerste helft van 2021 krijgt de objectenlijst na telefonisch overleg en een bezoek van de curator in Gent meer vorm en blijkt dat er zo’n 82 objecten, 263 sets en ensembles geselecteerd kunnen worden voor deze tentoonstelling. Omwille van het feit dat de scope qua aantal objecten en qua samenwerking en inhoudelijke kruisbestuiving tussen de designcollectie van Design Museum Gent en de collectie beeldende kunst van FRAC Grand Large enorm aan gewicht heeft gewonnen, wordt beslist om de tentoonstelling te coproduceren. In de tweede helft van 2021 gaan beide partnerinstellingen dan ook verder aan de slag om het project verder vorm te geven, waarbij bijvoorbeeld in onderling overleg voor de scenograaf Julien Carretero gekozen wordt. De tentoonstelling wordt de grootste samenwerking tussen Design Museum Gent en FRAC Grand Large tot nu toe.

1.2 | Project

• 01.01.2023 - 31.01.2023: afbouw tentoonstelling, terugtransport, conditierapporten en evaluatie project. 
• 16.04.2022 - 31.12.2022: tentoonstelling in FRAC + communicatie en publieksactiviteiten en mogelijke netwerkevents.
• 02.04.2022: openingsevent Het narrenschip. Objecten van vervoer(ing)
• 01.01.2022 - 15.04.2022: inhoudelijk werd de tentoonstelling verder scherp gesteld in overleg met FRAC en Design Museum Gent: 
  • communicatie & publiekswerking: voorbereiding van activiteiten (zie onder)
  • collectie: het reinigen en restaureren van de geselecteerde objecten uit de collectie van Design Museum Gent, opmaken van conditierapporten, inpakken, transport stukken naar Duinkerke, en de ondersteuning in de opbouw van de tentoonstelling.

2 | Expo & scenografie

Het narrenschip. Objecten van vervoer(ing) is een tentoonstelling die van 16 april tot 31 december 2022 gepresenteerd werd in FRAC Grand Large (Duinkerke, Hauts-de-France, Frankrijk) als bijzonder onderdeel van de extra-muros werking van Design Museum Gent tijdens de sluiting in het kader van de bouw van een nieuwe museumvleugel. Tijdens de sluitingsperiode wil Design Museum Gent aanwezig zijn bij een aantal partners en instellingen in Vlaanderen en in dit geval ook daarbuiten. We blijven het museum en de collectie in de kijker zetten, werken aan onze (internationale) partnerships en expertisedeling en bouwen verder aan de uitbreiding van ons bezoekerspubliek. Dit alles met het oog op de grote (her)opening van Design Museum Gent. 

De tentoonstelling was een internationale coproductie tussen beide instellingen, waarbij een 82 aantal (Vlaamse) designobjecten (263 sets en ensembles) uit de collectie van Design Museum Gent een boeiende dialoog hadden met objecten (design en beeldende kunst) uit de collectie van FRAC Grand Large, aangevuld met een aantal werken die rechtstreeks bij de kunstenaars gebruikleend werden en dit in combinatie met creatieopdrachten. De tentoonstelling werd gecureerd door Mathilde Sauzet (Frans curator, criticus en schrijfster, oprichter van Les Commissaires Anonymes) in nauwe samenwerking met het team van Design Museum Gent, dat onder andere de insteek gaf voor de selectie van collectiestukken.

Het centrale thema van de tentoonstelling was de aard en de eigenheid van vervoer, de evolutie van het transporteren van voorwerpen en personen én de ingrijpende veranderingen die deze verplaatsingen in de loop van de tweede helft van de 20ste eeuw hebben teweeggebracht. 

De nadruk lag hierbij op de industriële en internationale dimensie van deze transportstromen. Welke nieuwe denkbeelden, materialen en levensstijlen gingen gepaard met deze geglobaliseerde productie en wereldwijd transport? De tentoonstelling vertrok van de hypothese van een soort waanzin eigen aan dit tijdsgewricht. Deze waanzin kende zijn oorsprong in de buitenissigheid, overdadigheid en buitensporigheid eigen aan het vervoer van mensen en objecten. Vandaag herkennen we de uitzinnige hectiek van het vervoer nog steeds in de fantasmen van het exotisme, de consumptie van producten uit verre landen, het koortsachtige ritme van onze reizen, het fetisjisme rond auto’s, vliegtuigen en raketten. De waanzin van het vervoer ligt voor een stuk vervat in de oorsprong van de term zelf. Denk maar aan het woord ‘vervoering’ waarbij we meteen denken aan de manifestatie van een levendige emotie, een proces waarbij we op gevoelsvlak als het ware van de ene naar de andere plaats gebracht worden. Het ‘transport amoureux’ in de middeleeuwse literatuur was gebaseerd op de kracht van de verlangens van de hoofse liefde, de aantrekkingskracht van muzen en troubadours en de hartstochtelijke gevoelens die de drijvende kracht waren achter avontuurlijke reizen. Later, rond 1650, beschreef ‘le transport de cerveau’ het delirium en de verbijstering die door koorts worden veroorzaakt. Vervoer(ing) zou in de loop der tijden altijd een kwestie van vitale energie blijven. 

De titel van de tentoonstelling – Het narrenschip – verwees naar het gelijknamige schilderij van Hieronymus Bosch en de tekst van Sebastian Brandt. Beide werken dateren uit 1500 en roepen een periode op van transitie naar een nieuwe samenleving: de overgang van de middeleeuwen naar de renaissance. Dit was een periode van crisis en verlies waarbij morele, sociale, religieuze en esthetische ijkpunten leken te verdwijnen. Het narrenschip duikt hier op als metafoor voor ontsnapping en sluit aan bij parabels zoals die van de Ark van Noah. In een boot kiest een troep mensen het ruime sop op zoek naar geluk en een nieuwe wereld. Het verhaal van Het narrenschip gaat zowel over de redding als dat van de opoffering, zowel over de eerste tekenen van de waanzin als over de uitweg uit gevangenschap die mogelijks uitmondt in een stuurloze en ‘dwaze’ rondreis zonder eind. 

In de museumzalen op derde verdieping van FRAC Grand Large, die een prachtig zicht hebben op de haven van Duinkerke en de brede horizon van de Noordzee, werd de tentoonstelling geconcipieerd als een inventaris van vervoersmiddelen en objecten die worden ingescheept voor een groots vertrek richting open zee. Welke sporen en referentiepunten moeten bewaard blijven? Welke voorwerpen nemen we mee? De tentoongestelde objecten refereren aan het dagelijkse leven en de gebruiken van het moderne naoorlogse leven. De objecten en werken werden bovendien ingedeeld in een aantal thema’s: 

• Havenverbeeldingen: een referentie aan oceaantransport, handel en containers, wereldwijde uitwisseling, het leven op zee, de cultuur van zeelui, fabrieksschepen... 
• Plastic Picknick: een meer huiselijke insteek die technische innovaties uit de keuken verzamelde, de naoorlogse democratische tafelcultuur, de cultuur van het picknicken en vakanties in open lucht, de komst van fast-food en kant-en-klare maaltijden.
• Trances en Hersenschimmen: een thema dat de meest extravagante en monsterlijke vormen opriep, maar evengoed de meest feestelijke (rituele objecten, fetisjen, chimaera).
• Verspreide Energiebronnen: een meer immateriële insteek rond objecten die zorgden voor verbinding en connectie, getuigen van een (ver) verleden...

Deze thematische ingangen werden samengesteld op basis van de collecties van Design Museum Gent (designobjecten) en FRAC Grand Large (objecten en beeldende kunst), aangevuld met beeldend werk (foto, video, sculpturen, installaties) van o.a. Amie Siegel, Vittoria Soddu, Chto Delat, Julien Grossmann enz. waarvoor de bruiklenen rechtstreeks bij de artiesten werden aangevraagd. Ook die beeldende kunstwerken verwezen naar transportmiddelen, verplaatsing van materie en manieren om te reizen. Zowel de designobjecten als de beeldende kunstwerken waren stukken die ons bewegen, ontroeren, door elkaar schudden, van streek maken en een beetje gek maken. Kortom, objecten die ons in vervoer(ing) brengen. FRAC Grand Large nodigde ontwerpers ook uit nieuw werk te creëren in dialoog met de thema’s, objecten en de insteek van Het narrenschip van Bosch en Brandt. 

De scenografie werd uitgewerkt door Julien Carretero (°Frankrijk, atelier in Brussel), hij creëerde een narratief rond het idee van ‘op zee gaan’ én zette tegelijkertijd de geselecteerde stukken in de kijker. De scenografie riep op een abstracte manier concepten zoals transportkisten en inventarissen op.

Uit de collectie van Design Museum Gent werden 82 objecten , sets of 263 ensembles getoond, zowel van Vlaamse designers zoals Erik Sijmons, Nedda El-Asmar, Patrick Hoet, Jean Lemmens, Pieter De Bruyne, Siegfried De Buck, Extremis/Dirk Wynants, Antoine Van Loocke, Anne Marie Laureys, David Hucyke en Nora De Rudder dit aangevuld met internationale namen uit de collectie zoals Stefano Giovannoni en Miriam Mirri, Allesandro Mendini, Michael Graves, Gaetano Pesce, Philippe Starck, Studio OOOMS, Richard Hutten... Het bijzondere onderwerp en de themalijnen van de tentoonstelling staan garant voor een eigenzinnige en bijzondere selectie waarvoor ook minder gekende objecten uit de depots komen om - soms voor het eerst - tentoongesteld te worden.