Het ‘Spermalie-instituut voor doven en blinden’ herbergt enkele bijzondere erfgoedcollecties: onder andere de bibliotheek van stichter Charles-Louis Carton (1802-1863) en de collectie hulpmiddelen voor mensen met een visuele of auditieve beperking. In de periode 2016-2018 ondersteunde Erfgoedcel Brugge de inventarisatie en digitale ontsluiting van deze collecties (Erfgoedbrugge.be, Erfgoedinzicht.be, Bidoc). In 2019 werd daarenboven een waardering van de collectie hulpmiddelen voor mensen met een visuele beperking uitgevoerd. Deze focuste op de beleving van de verzameling door mensen met een visuele beperking. 

Het waarderingstraject stimuleerde Erfgoedcel Brugge om samen met (onder andere) vzw De Kade en KADOC-KU Leuven verder in te zetten op de toegankelijkheid van de collectie, waarbij we de beleving van erfgoed door mensen met een visuele beperking ook wilden delen met een breder publiek. Daarbij betrokken we graag het netwerk dat we over de jaren heen uitbouwden. Verschillende partners die betrokken waren bij het waarderingstraject sloegen de handen in elkaar om samen met Brugge de krachten te verenigen en deel te nemen aan een ervaringsgericht, rondreizend project.

Lerend uit de waardering wilden we nog nadrukkelijker dan tijdens het waarderingstraject van bij de start samenwerken met mensen met een visuele beperking, en dit door Tonia In den Kleef (www.kunstzonderzien.be) en Piet Devos (www.pietdevos.be) naast de projectcoördinator als curatoren in te schakelen. Samen met hen werd een overkoepelende, ervaringsgerichte collectiepresentatie uitgewerkt, waarbij we streefden naar de selectie van een 30- à 40-tal objecten. In de scenografie (zowel in Brugge als in Leuven door PK-projects) werd maximaal ingezet op de beleving door mensen met een visuele beperking, dat wilden we (precorona) onder meer doen door de integratie van een voelstation. Omwille van voor de hand liggende redenen zetten we uiteindelijk meer in op andere zintuigen dan het voelen, meer bepaald de reuk (geurkunstenaar Peter de Cupere) en het gehoor (audiotour via QR en own devices, met verhalen van ervaringsdeskundigen met een visuele beperking, onze ambassadeurs). Het voelen werd echter niet helemaal achterwege gelaten, een 10-tal objecten per collectiepresentatie kon worden aangeraakt mits strenge voorzorgsmaatregelen. 

Inclusie was hierbij dus een sleutelwoord. We streefden er immers naar om een bezoek aan de collectiepresentatie voor zowel mensen met als zonder visuele beperking tot een boeiende ervaring te maken. Daarom wilden we zowel in het presenteren van objecten als in het verschaffen van achtergrondinformatie verschillende zintuigen aanspreken. Bij de uitvoering van het project werden we geconfronteerd met enkele hindernissen. Op de eerste plaats was er uiteraard de al genoemde coronacrisis. Het Spermalie-instituut (een ‘levende’ school waar de collectie bewaard wordt) was gedurende ettelijke maanden niet toegankelijk. Contact met onze (kwetsbare) curatoren met een visuele beperking en de werkgroep kon enkel digitaal. Publiekswerking (lezingen, rondleidingen, workshops …) was gedurende lange tijd niet mogelijk in de ‘echte’ wereld en werd daarom enerzijds digitaal op poten gezet en anderzijds verschoven naar augustus 2021 (toch een minder gunstige periode wegens geen schoolbezoeken en sowieso nog steeds weinig groepsbezoeken in kleine groepen wegens corona). De gedrevenheid van alle betrokkenen maakte echter dat er met veel enthousiasme werd doorgewerkt in deze bijzondere situatie. 

Brugge (Musea Brugge, Arentshuis, 21 mei tot en met 29 augustus 2021)

In de Brugse presentatie stond emancipatie als thema centraal. Schoolvakken als taal, rekenen, aardrijkskunde … werden gedurende decennia met vallen en opstaan aangepast en onderwezen. Verschillende ‘ambassadeurs’ deelden via audio of film hun ervaringen hierrond met de bezoekers. Lees- en schrijfmachines, geografische kaarten, opgezette dieren, rekenhulpmiddelen … en last but not least een gigantische wereldbol illustreerden hoe dankzij al deze inspanningen ‘de wereld binnen handbereik’ kwam. Geurkunstenaar Peter De Cupere liet zich door de zoektocht naar een gedeelde taal inspireren om samen met mensen met een visuele beperking een geuralfabet te ontwikkelen. Deze ‘geurambassadeurs’ speelden een hoofdrol in de presentatie. 

Leuven (KADOC, 3 mei tot en met 29 augustus 2021)

Het KADOC focuste in het bijzonder op de rol van religieuzen en hun rol in het onderwijs voor blinden en slechtzienden. Dit engagement werd onder andere aan de hand van filmfragmenten en andere archiefstukken geïllustreerd en waar mogelijk gelinkt aan de Collectie Spermalie. KADOC zocht ook aansluiting bij het disABILITY filmfestival, waarbij eveneens inclusie voorop staat. De film ‘Katutu’ (Congo, gemaakt door de Witte Paters in de jaren 1950) over een blinde Congolese man, werd kritisch ingeleid door curator Piet Devos. 

Er waren wegens corona geen feestelijke openingsmomenten. In Brugge werden wel namens beide locaties een persmoment (20 mei) en een finissage (28 augustus) georganiseerd. 

Er werd in Brugge een rondetafelgesprek (6 juni) georganiseerd, dit werd digitaal uitgezonden. Er namen sprekers deel van KADOC, Licht en Liefde en Musea Brugge, naast beide curatoren, de projectcoördinator en geurkunstenaar Peter de Cupere. Piet Devos verzorgde een lezing over emancipatie en inclusie van mensen met een visuele beperking bij de Vrienden van Musea Brugge (22 augustus). Er werden in beide tentoonstellingen rondleidingen voorzien (een 8-tal) door zowel ziende als niet-ziende gidsen (telkens voor groepjes van maximaal 10 deelnemers). Peter de Cupere verzorgde drie workshops rond zijn geuralfabet (in samenwerking met Avansa). In het kader van ‘Vlieg’ werd een kinderparcours opgesteld. 

In beide collectiepresentaties werd toelichting voorzien aan de hand van enkele tekstpanelen, in een beperkt bezoekersgidsje in klassiek alfabet en in braille (meertalig). Audio en film speelden bovenal de hoofdrol, meertalig en ingesproken door mensen van Licht en Liefde en ervaringsdeskundigen (de ambassadeurs die voor beide collectiepresentaties cruciaal waren, zie hoger).

In totaal bezochten 3.114 bezoekers een van beide collectiepresentaties.