Van 31 mei tot 3 juni organiseerde SIBMAS zijn tweejaarlijks congres in Kopenhagen (DK). SIBMAS is de internationale vereniging van bibliotheken, musea, archiefinstellingen en documentatiecentra voor podiumkunsten (www.sibmas.org). Zowel erfgoed- als kunstenorganisaties met een bijzondere interesse voor erfgoed zijn lid van SIBMAS. De organisatie wil vanuit internationaal perspectief kennisdeling en expertise-uitwisseling over de omgang met podiumkunstenerfgoed bevorderen. Een congres is het uitgelezen instrument daarvoor. 

Het thema van deze conferentie was ‘Freeze! Challenge the Hierarchy: Researcher, Artist, User!’, een oproep om stil te staan bij onze positie als archivaris, conservator, bibliothecaris, kunstenaar, (online) bezoeker, dienstverlener, onderzoeker, etc. Hoe kunnen we vanuit deze verschillende posities maximaal inspelen op de ons omringende maatschappelijke evoluties en de noden die er zijn in de omgang met podiumkunstenerfgoed? Moeten we de bestaande rollen herdenken of nieuwe rollen en relaties creëren? 

Voor Het Firmament was dit congresthema een uitgelezen kans om als expertisecentrum voor het podiumkunstenerfgoed in Vlaanderen zijn verbindende, coördinerende rol toe te lichten. Veerle Wallebroek, coördinator van Het Firmament, kon duiden hoe we vanuit een netwerkperspectief streven naar minder versnippering, meer slagkracht en een versterkte internationale uitstraling van het cultureel-erfgoedwerk rond podiumkunsten in Vlaanderen. Vanuit een complementair cultureel-erfgoedbeleid bundelen verschillende soorten organisaties, waaronder expertisecentra, hun krachten en expertise in de zoektocht naar overkoepelende oplossingen voor gemeenschappelijke uitdagingen. Denken we maar aan de digitalisering van audiovisueel materiaal uit de podiumkunsten, de waardering en selectie van en de zorg voor podiumarchieven en –collecties (www.projecttracks.be), en het borgen van niet-tastbare aspecten van podiumkunstenerfgoed (www.immaterieelerfgoed.be). Om dergelijke gemeenschappelijke noden en problematieken op een gecoördineerde manier aan te pakken zijn intermediaire organisaties als expertisecentra noodzakelijk.

Het was naar aanleiding van het vorige SIBMAS-congres in New York (juni 2014) dat we ons nog meer realiseerden dat dit complementair netwerkmodel en de positie van expertisecentra daarbinnen uniek is en nergens anders in het buitenland in deze vorm bestaat. Vooral hoe we als een echte ‘makelaar’ vanuit een onafhankelijke, neutrale positie organisaties uit verschillende domeinen en op verschillende beleidsniveaus met elkaar kunnen verbinden, zorgde twee jaar geleden voor bewondering en nieuwsgierigheid. Vaak is er op internationaal niveau bereidheid om kennis te delen, maar ontbreekt er een instantie die het voortouw kan nemen om de vertaalslag te maken naar verschillende doelgroepen en overkoepelende initiatieven breed inzetbaar te maken.

Ook voor Musea & Erfgoed Mechelen was het een gelegenheid om voor een internationaal publiek stil te staan bij de verschillende manieren waarop  podiumkunsten (gaande van makers, uitvoerders, instellingen tot archieven) kunnen participeren in een museologische context. Enerzijds reflecteerde Sigrid Bosmans, diensthoofd van Musea & Erfgoed Mechelen, op hoe ze een rol kunnen spelen in het mee nadenken over ‘museum maken’ in een stedelijke context en anderzijds lichtte ze toe hoe archiefmateriaal en performances een klassieke tentoonstelling kunnen verrijken. Vanuit het standpunt van de dienst Musea & Erfgoed Mechelen en Het Firmament werden twee concrete cases voorgesteld en de rollen die door de verschillende partijen (theatermakers, dansers, gezelschappen, museum, vrijwilligers, expertisecentra …) werden opgenomen. Bovendien werden wenselijke structuren gedefinieerd om zo’n werking te optimaliseren.

De eerste case die werd voorgesteld is de tentoonstelling ‘Uw Toren Is Niet Af’; een tentoonstelling die het orgelpunt vormde in een participatief museumtraject. Samen met alle Mechelse erfgoed- en andere partners onderzocht het museum hoe een grote diversiteit aan partners hun eigen werking kon inpassen in een tentoonstelling om op die manier te tonen wat leeft in de stad. Tegelijkertijd vormde de tentoonstelling een bevraging van het publiek over ‘wat’ en ‘hoe’ er werd tentoongesteld. Verschillende Mechelse theatermakers, -instellingen, een poppenmaker en een circusgezelschap gingen de dialoog aan met de stedelijke historische thema’s en objecten in de tentoonstelling. Sommigen groeven in hun eigen verleden, anderen maakten een persoonlijke performance, deden de geheimen van hun decorstukken uit de doeken, schreven hun instelling in in de geschiedenis van de stad, voegden objecten toe, etc. De Dienst Musea & Erfgoed van de stad Mechelen was hierin de uitnodigende en organiserende partij, Het Firmament fungeerde als intermediair en netwerkpartner om zowel toe te leiden als kennis te bundelen en te verdelen. 

In de tweede case stapt Het Firmament mee van in het begin. Het Firmament cureert vanuit zijn expertise rond dans mee de tentoonstelling ‘Zot Geweld/Dwaze Maagd’. De aanleiding is de honderdste verjaardag van de sterfdag van Rik Wouters, de beeldhouwer van Zot Geweld. Het beeld staat op het kruispunt van het ethische, esthetische en het artistieke dilemma en is door de beeldhouwer gemaakt na het zien van een dansvoorstelling van Isadora Duncan. Dans vormt samen met de voornoemde dilemma’s de kern waarrond de tentoonstelling wordt opgebouwd. De participatie wordt hier topdown georkestreerd. Dansers en gezelschappen worden uitgenodigd om passend beeldmateriaal aan te leveren voor de tentoonstelling, een performance aan te passen of de tentoonstelling te gebruiken als inspiratie voor lessen improvisatie. Naar buiten toe vormt het werk van dansers of het archivalisch materiaal de aanleiding tot een lezingenreeks, filmavonden en studiedagen. Om andere doelgroepen aan te spreken wordt samengewerkt met diverse organisaties: een dansschool rond urban dance verbindt jongeren met de thematiek van de tentoonstelling, terwijl een lokaal theatergezelschap samenwerkt met een kunsteducatieve organisatie voor mensen met een beperking om in te spelen op de thematiek. Deze case bood inspiratie over hoe podiumkunsten concreet kunnen worden verweven met een stedelijke erfgoedwerking of voor inspiratie kunnen zorgen in een klassieke tentoonstelling. Om dit te kunnen realiseren zijn er netwerken en intermediaire spelers nodig naast organisaties die voldoende openstaan om te experimenteren.