Toerisme is vandaag alomtegenwoordig in ons dagelijkse leven, maar was lang geen vanzelfsprekendheid. De ontwikkeling ervan kent een lange geschiedenis die de laatste decennia internationaal steeds meer wetenschappelijke aandacht geniet. In Vlaanderen vertoont dit onderzoek, ondanks deelstudies (o.a. Wij zijn goed aangekomen! en 75 jaar Toerisme (in) Vlaanderen) nog veel hiaten. Zo is de geschiedenis van de diverse toeristische verenigingen die mee vorm en kleur hebben gegeven aan het toeristisch landschap nog een onderbelicht aspect in het breder verhaal van toerismegeschiedenis. Het jubileumjaar van de VTB in 2022 biedt daarom een uitstekende gelegenheid om de geschiedenis van een van die actoren diepgaand te bestuderen en aan een breed publiek te presenteren.

Samen op stap met de VTB zal de boeiende evolutie tonen van een aanvankelijk kleine en elitaire vereniging die uitgroeide tot een van de grote toeristische spelers in ons land met meer dan 200.000 leden. Dankzij haar numerieke sterkte en financiële slagkracht gaf VTB als wijdvertakte vereniging de afgelopen eeuw mee vorm aan de reis- en vrijetijdsbesteding van heel wat burgers, en wakkerde ze tot in de kleinste Vlaamse dorpjes de culturele Wanderlust aan. Via excursies, lezingen, opleidingen en tijdschriften hielp de vereniging menig lid transformeren tot enthousiaste cultuurtoerist. De nadruk op cultuurtoerisme, de expliciet Vlaamse focus en haar pioniersrol inzake wandelpaden, natuurbescherming en heemkunde maken van VTB een unieke schakel in de geschiedenis van toerisme in Vlaanderen. Deze rijke geschiedenis weerspiegelt zich in een archief met een buitengewone materiële en (audio)visuele rijkdom en diversiteit.

Het archief stelt ons in staat om het verhaal van honderd jaar VTB op een bijzonder levendige en toegankelijke manier weer te geven. Interviews met (oud-)VTB-vertegenwoordigers verrijken deze collectie en bovendien blijkt uit deze contacten nog een schat aan materiaal (o.a. fotocollecties, reisverslagen en VTB-kleding) in privébezit. Het ADVN betrekt de erfgoedgemeenschap rond de VTB bij de totstandkoming van de tentoonstelling en ondersteunt hen bij de waardering van hun erfgoed. Die inspanning resulteert ook in de verwerving van nieuw archiefmateriaal voor het ADVN.

Bij de start van het project zal het onderzoek van de collectie reeds ver gevorderd zijn. Met deze aanvraag wordt vooral ondersteuning gevraagd voor de realisatie van een tentoonstelling, een studiedag en een participatieve publiekswerking ondersteund door een actieve communicatie- en promotiecampagne.

Om de vertaalslag van onderzoek naar tentoonstelling te faciliteren, zal worden samengewerkt met een tentoonstellingsbureau. Daarbij wordt vertrokken vanuit de volgende algemene bakens:

• Het VTB-verhaal staat niet op zich. Het wordt ingebed en gecontextualiseerd in bredere nationale en internationale historische evoluties.
• Het ‘samen beleven’ (het kloppende hart van de vereniging) staat centraal in de expo. Om een ‘bottom-up’ insteek te realiseren wordt er sterk ingezet op participatieve samenwerking.
• De expo wordt chronologisch opgebouwd via 6 hoofdstukken: (1) Proloog (1890-1921); (2) Oprichting en groei (1922-1939); (3) ‘Oorlogstoerisme’ (1940-1948); (4) ‘Gouden’ periode (1949-1979); (5) ‘Crisis’ (1980-1999); (6) ‘Re-start’ (1999-2022). Doorheen dit parcours lopen ook thematische lijnen, o.m. de relatie tussen (Vlaamse) identiteit en toerisme, de evolutie van toeristische praktijken en gewoontes, en de transformatie van het toeristisch landschap in Vlaanderen en de wereld.
• De gelaagdheid van de tentoonstelling staat garant voor een dynamische bezoekerservaring én maakt de tentoonstelling toegankelijk voor alle types bezoekers: leden en niet-leden, jongeren en ouderen, individuele bezoekers en groepen, geïnteresseerden en specialisten, enz. In een eerste leesniveau worden de essentiële verhaallijnen via een korte tekst, infographics en enkele krachtige beelden op een zeer bevattelijke manier overgedragen. Op een tweede en derde leesniveau wordt aan de hand van o.a. persoonlijke verhalen en kleine casestudies dieper ingegaan op interessante evoluties en gebeurtenissen

De tentoonstelling zal te bezichtigen zijn op twee locaties:

• Van 21/06 tot 2/09/2022 loopt de expo in het Zuiderpershuis in Antwerpen, de stad waar VTB werd opgericht en onafgebroken haar hoofdzetel heeft.
• Vervolgens verhuist de tentoonstelling naar het Museum aan de IJzer (1/10-31/12/2022). Op deze manier onderlijnen we niet enkel de historische band tussen de IJzertoren en VTB, de schoolwerking van het museum garandeert ook dat de tentoonstelling door heel wat jongeren zal worden bezocht. In functie daarvan worden educatieve pakketten ontwikkeld die inzoomen op de relatie tussen de IJzertoren, toerisme, en Vlaamse identiteit, maar ook rekening houden met de diverse achtergronden van de jonge bezoekers en ruimte laten voor hoe elders met toerisme wordt omgegaan.

Op beide locaties wordt bij de start van de expo een openingsmoment georganiseerd. In Antwerpen is dat een academische zitting met persmoment waarop het project in zijn geheel wordt voorgesteld. In Museum aan de IJzer wordt op een studiedag de focus gelegd op de inbedding van het VTB-verhaal in de bredere geschiedenis van toerisme in België. De VTB was de afgelopen eeuw immers niet de enige actor in het toeristische veld. Er was o.m. de directe concurrent Touring, maar ook de vele zuilgebonden ledenorganisaties (o.m. ATBNatuurvrienden, Davidsfonds-reizen) en de touroperators (TUI, Suntours).

Samen op stap met de VTB zet sterk in op participatieve acties en publiekswerking. De erfgoedgemeenschap rond de VTB werd van bij het begin nauw betrokken bij de uitwerking van het project, maar ook de bredere erfgoedgemeenschap en studenten erfgoedstudies krijgen een rol in het totstandkomingsproces:

• Lancering drie erfgoedcampagnes om via crowdsourcing op zoek te gaan naar toeristisch erfgoed. Deze campagne geniet de steun van 300 vrijwilligers van vtbKultuur om de campagnes verder te verspreiden.
• Het participatief onderzoeks- en presentatieplatform vtb100.be en facebook.com/vtb100 bieden een ‘in de steigers’-blik van het project met het oog op feedback van en interactie met het publiek.
• Lokale vtbKultuur-afdelingen participeren in een traject waarbij zij mee op zoek gaan naar topstukken uit de geschiedenis van hun afdeling. Via deze weg waarderen en selecteren zij mee het erfgoed dat in een afgebakend deel van de tentoonstelling te zien zal zijn.
• Ook studenten van de masteropleiding ‘Erfgoedstudies’ krijgen een plaats op de tentoonstelling. Het vak ‘Documentair Erfgoed’ zal specifiek ingaan op het VTB-archief, en de eindbeoordeling resulteert in een concrete interventie van de studenten als bijdrage aan de tentoonstelling.
• Er wordt ingezet op een sterk aanvullend aanbod voor diverse doelgroepen: geleide bezoeken door vrijwilligers van vtbKultuur, educatieve zoektocht voor gezinnen met kinderen, educatieve pakketten voor lager en middelbaar onderwijs (wegens de schoolvakantie enkel aangeboden in het Museum aan de IJzer) en een wandelzoektocht in Antwerpen, met geïntegreerde opdrachten voor kinderen.

De communicatie- en promotie van de expo wordt ingebed in de verjaardagscampagne van vtbKultuur. Dankzij deze samenwerking kan Samen op stap met de VTB een sterk communicatie- en promotiepakket inzetten met publiekswerving via Toerisme Vlaanderen, Visit Antwerpen, Westtoer, KBC, regionale televisie (ATV, TV Limburg, TV Oost en ROB-tv), VABMagazine, folders en brochures, feest-evenementen van vtbKultuur en een uitgebreide digitale campagne.