‘De weefnijverheid is alhier geweldig vervallen en de armoede zeer groot. Ganse benden bedelaars lopen uitgehongerd rond, ook van Gent en elders. Er zijn mensen die doodvallen langs de straten, want de eetwaren zijn niet kopelijk voor de gewone man,’ schreef Bernardus de Neve, een inwoner van Zomergem, in de buurt van Gent, in januari 1848.

In de tweede helft van de jaren veertig werd het platteland van Vlaanderen getroffen door een crisis, waarvan De Neve getuige was. Aanleiding voor de problemen waren mislukte oogsten. De strenge winter van 1844-1845 vernietigde een groot deel van de tarweoogst, en de aardappelen die boeren als vervanging teelden kregen vanaf juli 1845 last van een parasiet. In grote delen van Vlaanderen ging meer dan 90 procent van de aardappeloogst verloren. Begin juli 1846 verscheen de ziekte opnieuw en blakerde in twee, drie weken tijd de aardappelvelden zwart.

Veel mensen stierven de hongerdood, of raakten verzwakt en werden vervolgens getroffen door cholera of tyfus, die ook in deze jaren heersten. Bernardus de Neve beschreef het zo: ‘Daar is al een dag geweest dat er in de kerk van Zomergem elf doodskisten achter malkaar stonden, tot aan het portaal. Men hoort van niets anders dan van dood en dieften overal.’ Het betekende ook het startschot voor een wereldwijde emigratie, o.a. naar de Nieuwe Wereld, aan de overzijde van de Atlantische Oceaan...

‘Arm Vlaanderen’ werd deze ellende genoemd, naar het boek 'Door arm Vlaanderen' van de journalist Auguste de Winne, in 1901 geschreven als een serie reportages over de armoede voor de Waalse socialistische krant Le peuple en later gebundeld. De armoede van Vlaanderen stak af tegen de rijkdom van Wallonië, dat dankzij de daar beschikbare kolen veel eerder industrialiseerde.“Le mal flamand” was toen een staande uitdrukking. Het betekende: sterven aan ondervoeding en uitputting.

Leestip:
VANGINDERACHTER (Maarten), "Arm Vlaanderen. Het verwaarloosde platteland, het lamlendige volk", in: TOLLEBEEK (Jo), BUELENS (Geert), DENECKERE (Gita), DE SCHAEPDRIJVER (Sophie) en KESTELOOT (Chantal), België, een parcours van herinnering. Dl. 2 Plaatsen van tweedracht, crisis en nostalgie, Amsterdam, Bert Bakker, 2008, pp. 182-193.

Afbeelding:
tekening van een aardappelplant