Het voorlezen van nieuwjaarsbrieven op 1 januari is ongetwijfeld het bekendste nieuwjaarsgebruik in Vlaanderen. Die gewoonte gaat bovendien al eeuwen terug.

 

Zo zijn er brieven bewaard van de uitgeversfamilie Plantijn-Moretus uit het einde van de 16e eeuw. Nieuwjaarsbrieven waren in die tijd geen wijdverspreid fenomeen en kwamen slechts voor bij gezinnen uit de rijke burgerij.

 

In de loop van de 18e eeuw drong het schrijven van nieuwjaarsbrieven door in de scholen, waardoor de traditie stilaan meer ingeburgerd raakte. Toch kunnen we nog niet spreken van een grote doorbraak. Door sociale omstandigheden gingen heel wat kinderen immers niet naar school.

 

Dat veranderende aan het einde van de 19e eeuw, maar vooral door de invoering van de algemene leerplicht in 1914. In die periode steeg de populariteit van nieuwjaarsbrieven aanzienlijk en werd het gebruik verspreid onder alle lagen van de bevolking.

 

Aanvankelijk waren de brieven mooie bladen met vergulde of zilveren randen. De leerkracht schreef de aanhef doorgaans zelf, in sierlijke letters. De kinderen moesten daarna foutloos de rest van de tekst overpennen in schoonschrift. Vaak gingen daar ettelijke kalligrafielessen aan vooraf.

 

Niet alleen het schrijven, ook de inhoud van de brief was vaak een hele uitdaging. Een typische zin uit een brief van rond de eeuwwisseling ging bijvoorbeeld als volgt: ‘Nu ook ben ik hier weer om u mijn gelukwensen aan te bieden, om u te verzekeren dat mijn liefde niet verzwakt en dat ik immer trouw wil blijven aan de goede voornemens, die ik reeds zo menigmaal heb gevormd.’ Je kunt het je wel voorstellen dat het voorlezen van dergelijke brieven voor de kinderen geen sinecure was.

 

Na de Tweede Wereldoorlog werden de nieuwjaarsbrieven meer afgestemd op de leefwereld van het kind. Het besef groeide dat kinderen het moeilijke vocabularium en de lange volzinnen niet altijd even goed begrepen. De wensen werden korter en makkelijker van taal. Ook werd er meer gebruik gemaakt van rijm, zeker bij de jongste kinderen.

 

Ook de vorm van de brieven veranderde vanaf de jaren 1960 grondig. Nieuwjaarsbrieven werden steeds vaker commercieel geproduceerd, waardoor de afbeeldingen kinderlijker werden. De katholieke symbolen zoals een afbeelding van het Heilig Hart, Jezus, Maria of de Heilige Antonius ruimden steeds vaker plaats voor wintertaferelen.

 

Vandaag wordt de nieuwjaarsbrief, meestal in versvorm, op school geschreven en ingestudeerd. Op Nieuwjaar wordt de brief door kinderen jonger dan twaalf jaar aan de ouders, de grootouders, de (doop)meter en de (doop)peter voorgelezen.

 

Niet alle scholen kiezen nog voor een traditionele brief. Zo worden de wensen soms geschreven op een creatief bewerkte T-shirt, een puzzel of zelfs vers gebakken koekjes. Nadat de brief is voorgedragen, wordt er geapplaudisseerd en krijgt het kind een kleine beloning zoals een cadeautje of geld. 

 

 

 

 

 

Afbeelding: nieuwjaarsbrief, zie: www.nieuwjaarsbrieven.be.