Emoties in de museumpraktijk van Musée de l’Homme

Hoe gaat Musée de l’Homme in Parijs in zijn publiekswerking aan de slag met emoties en sensoriële beleving? En hoe werkt het aan inclusie? Tijdens een werkbezoek aan Parijs legde FARO-directeur Olga Van Oost deze vragen voor aan Emilia Riquet, verantwoordelijke publiekswerking van het museum. Emoties in de museumpraktijk: hier zit muziek in.

Musée de l’Homme als agora

Musée de l’Homme in Parijs werkt rond drie centrale vragen: Qui sommes-nous (Wie zijn wij, als mens?), D’où venons-nous? (Waar komen we vandaan?) en Où allons-nous? (Waar gaan we heen?). Heldere en eenvoudige vragen die het museum toelaten om “de geschiedenis van de mensheid bloot te leggen, en wel op verschillende momenten in die geschiedenis. Van zijn ontstaan tot vandaag én zelfs tot in de toekomst. In de publiekswerking lichten we er steeds een stukje uit, en daar werken we dan op verder,” zo vertelt Emilia Riquet.

Het museum heropende in 2015 de deuren na een renovatie en de uitwerking van een nieuwe scenografie. Er werd daarbij expliciet gekozen voor het museum als ‘agora’, een plek voor ontmoeting, debat en reflectie dus. Via de ‘grote’ filosofische vragen (en dus met een onderzoekende, vragende blik) wil het museum de bezoekers naar de geschiedenis en de toekomst van ‘de mens’ laten kijken. Opvallend zijn de toenemende aandacht voor emoties én de sterke werking voor scholen en kansengroepen. Inclusie zit in het DNA van het museum zoals u meteen zal merken.

Van podcast tot museumpraktijk

Sinds enkele jaren exploreert Emilia met haar collega’s de rol van emoties in de publiekswerking. Verdriet, woede, blijheid, angst, etc.: wat betekenen ze en waarom voelen we ons soms zus of zo? Dit zijn de vragen die kinderen en hun families voorgeschoteld krijgen. Ze kunnen daarbij gebruikmaken van het boekje zoals hieronder afgebeeld. Op die manier ontdekken de kinderen en hun gezelschap op een hele laagdrempelige manier het museum én worden ze aangemoedigd om na te denken over emoties en menselijk gedrag.

Emilia benadrukt dat het belangrijk is om te werken aan een totale museumbeleving. Een bezoek is er om inzichten te geven maar is er evengoed als ontspanning en verstrooiing: “Dat hebben we heel sterk gemerkt tijdens de coronaperiode. Toen konden we de tijd nemen om over onze praktijk na te denken. OCIM, het Centre National d’Idéation Musées et Patrimoine, organiseerde in die periode een vorming waaraan ik deelnam, over de plek van emoties in de publiekswerking. In het verlengde daarvan hebben we meegewerkt aan een podcast over het thema.”

Die podcast is hier te beluisteren. In acht afleveringen krijgen we een inzicht vanuit praktijk en theorie over de rol van emoties in het museum. Onderzoekster Gaëlle Crenn legt erin uit dat ‘emoties’ veel meer zouden moeten opgenomen worden in de museale praktijk en het museologische onderzoek. Dit past in de ontwikkeling van musea die niet meer ‘slechts’ een verhaal brengen over het verleden, maar eveneens een actuele maatschappelijke rol opnemen. Aandacht voor emoties is daarbij onontbeerlijk.

Ook Emilia Riquet komt dus aan bod, samen met haar collega’s van Musée de l’Homme, in episode zeven. Ten tijde van de opname liep de tentoonstelling Rire: la science aux éclats’ in Musée de l’Homme over de betekenis van ‘de lach’. Ook online werkten Emilia en haar collega’s enkele fijne films op YouTube uit rond ‘de lach’.

De publiekswerkers van Musée de l’Homme zetten ook nog een expositie op rond geuren uit de kindertijd. In de huidige vaste presentatie zijn eveneens heel veel sensoriële aspecten verwerkt. Emilia Riquet: “We willen deze benadering écht behouden in de publiekswerking, ook voor andere projecten. De vitrines met de objecten achter glas creëren namelijk een afstand. Door te werken met facsimile’s en allerlei objecten die de bezoeker wél mag aanraken, verkleinen we die drempels. We denken ook dat dit goede manieren zijn om verbinding te maken met collecties en tradities uit het verleden. Het verleden wordt veel tastbaarder op deze manier. In 2024-2025 wordt migratie een groot thema in het museum. Ook daarbij zullen we expliciet werken aan een sensoriële publieksbeleving.”

Focus op scholen en kansengroepen

Musée de l’Homme investeert in publiekswerking. Als ‘agora’ streeft het naar een sterke inhoud én naar laagdrempeligheid en toegankelijkheid. De eerste en grootste doelgroep is het onderwijs. Kansengroepen en mensen die de Franse taal willen leren, vormen de tweede doelgroep. En deze doelgroepen worden nog eens opgesplitst in kleinere segmenten. Zo is er voor het grootste deel van de activiteiten telkens een educatief aanbod voor vier leeftijden, van kinderen tot volwassenen. De idee is dat in een gezin met kinderen van verschillende leeftijden voor elk een een gericht aanbod moet zijn. Emilia Riquet: “Een vierjarige heeft andere noden dan een acht- of twaalfjarige bijvoorbeeld.” Vermits scholen zo’n belangrijk aandeel vormen bij de bezoekers, wordt er trouwens intensief met het departement onderwijs samengewerkt waarbij er ook materiaal voor de begeleidende leraars wordt ontwikkeld.

Taaloefenkansen: FALC methode

Het museum profileert zich als een uitgelezen plek om Frans te leren; het focust sterk op projecten met dit doel. Bovendien heeft het een plek gekregen in het programma voor nieuwkomers in Frankrijk, Accueil des Migrants waarbij het eveneens het doel is om deze mensen kennis te laten maken met cultuur en geschiedenis. In samenwerking met l’Île aux Langues is er o.a. een kaartspel uitgewerkt met vragen over de collectie, in eenvoudig Frans. Ook andere musea in Parijs werken met deze organisatie samen.

De musea gebruiken allemaal eenzelfde methode, FALC. Dat is de afkorting voor La méthode facile à lire et à comprendre. Emilia: “Musée Carnavalet in Parijs was hier trendsetter en inspiratiebron. Zij hebben de methode in de hele werking geïntegreerd. Voor elke tentoonstelling maken we nu een gids volgens deze methode waarin alle moeilijke woorden worden uitgelegd. Het is fijn om te merken dat de FALC-brochures nu door zeer veel bezoekers worden gebruikt, en dus niet alleen door nieuwkomers. De mensen hebben de tijd niet meer om zich neer te zetten en na te denken. Vandaar dat deze methode dus een hele goede ingang is.”

Publiekswerking in actie © Musée de l'Homme

RECA: netwerk van publiekwerkers in Parijs

Streven naar inclusie is de drijfveer van Emilia Riquet en de publiekswerkers van Musée de l’Homme. Maar om ‘bij’ te blijven leren is het heel belangrijk om ervaringen en inzichten uit te wisselen met collega’s. Emilia spreekt dan ook vol lof over RECA of de Réunion d’Établissments Culturelles pour l’Accessibilité. Emilia: “Dit is een organisatie, ondersteund door het ministerie van Cultuur. Alleen al in Parijs zijn er 45 cultuurhuizen bij aangesloten om praktijken en inzichten uit te wisselen. RECA organiseert jaarlijks netwerk- en uitwisselingsmomenten voor de publiekswerkers om onze publiekswerkingspraktijk te verruimen en erin te groeien. Het mooie is dat we dit vanuit grote collegialiteit doen."

"Dat is een voorwaarde en om ons engagement expliciet te tonen hebben we een inclusie-charter ondertekend. Het is een praktijknetwerk. Universiteiten of opleidingen zijn niet betrokken. De idee is immers om écht vanop het terrein te vertrekken, van dagelijkse praktijken van professionals. Er is wel uitwisseling, en de universiteiten vragen samenwerking. Maar wij blijven een echt praktijknetwerk. We publiceren ook elk trimester een bulletin met updates. Dat laat ook toe om een collectieve communicatie te doen.”

Emilia Riquet is met Musée de l’Homme ook lid van ICOM-CECA, het internationale comité van ICOM rond educatie. Ook op het internationale vlak probeert het museum dus aan te haken. Zeer benieuwd wat u vindt van de publiekswerking van het museum! Aarzel niet om me te contacteren voor meer informatie of contactgegevens.

Meer lezen over emoties in het museum?

Over het thema ‘emoties in het museum’ is intussen een uitgebreide literatuurlijst terug te vinden.

In de Angelsaksische wereld is Laurajane Smith zeker een voorloopster. Recent publiceerde ze nog Emotional Heritage. Visitor Engagement at Museums and Heritage Sites, Routledge, 2020.
In de Franstalige literatuur is de bundel Émotions dans les expositions, samengesteld door Gaëlle Crenn (Culture & Musées, 2020) een aanrader. Bovendien een opensourcepublicatie, dus meteen raadpleegbaar!
Bij FARO volgen we dit thema ook al enkele jaren met bijzondere interesse. Met Museum van het Gevoel (Politeia, 2016) maakten we in 2016 een eerste bilan op.
In faro publiceerden we in het maartnummer van 2017 het artikel Nieuw in het museum: emoties en ethiek, o.a. met een interview met Chris Dercon en Christophe Busch. Dat nummer kunt u in onze bibliotheek raadplegen, of online lezen.

Over het (vermeende) onderscheid tussen gevoel en ratio, zal ik zelf een paper presenteren tijdens de driejaarlijkse conferentie van ICOM, eind augustus in Praag. Hierover hoort u later nog meer!

Werkbezoek dankzij Erasmus+

Musée de l’Homme is een parel van een museum. In maart van dit jaar leerde ik de werking beter kennen dankzij de steun van Erasmus+. Eerder had ik het al over de aangrijpende verzetsgeschiedenis van het museum en in het septembernummer van faro verschijnt nog een uitgebreid interview met André Delpuech, die er tot voor kort directeur was.

Voor de studiedag Comics@TheMuseum van 6 september zakt André Delpuech naar Brussel af om het samen met tal van andere musea en stripmakers te hebben over de mogelijkheden van de strip voor de publiekswerking en communicatie van een museum. Meer informatie en inschrijven? Dat kan via deze weg.

Het werk- en leerbezoek aan Parijs werd gefinancierd met middelen van Erasmus+, het programma van de Europese Commissie. Om de cultureel-erfgoedsector goed te kunnen ondersteunen zijn we immers altijd op zoek naar voorbeelden en methodieken m.b.t. participatie, educatie en specifieke cultureel-erfgoedpraktijken. Om dat denkproces te versterken, laten we ons graag inspireren door goede voorbeelden en boeiende gesprekspartners in het buitenland.