Op 21 juni keurde de Raad van de Europese Unie een aantal conclusies goed die cultureel erfgoed in tijden van conflict en crisis een hoofdrol geven. Deze conclusies kaderen in de bredere strategie die de Europese Unie ontwikkelt voor het bevorderen van vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling.

De raad stelt dat erfgoed als cruciaal onderdeel moet worden geïntegreerd in het gemeenschappelijke buitenland- en veiligheidsbeleid. Waarom precies die link tussen erfgoed en vrede?

• Een eerste aanleiding voor deze tekst heeft te maken met het beschermen van het erfgoed. Cultureel erfgoed is in conflicten immers vaak een doelwit om een bepaalde gemeenschap hard te treffen. In crisissituaties moet er volgens de raad dus expliciet aandacht zijn voor de dreiging van roof en vernietiging, en moet men alles in het werk stellen om dit te voorkomen.
• Daarnaast onderstreept de raad met deze conclusies dat erfgoed een sterke verbindende kracht heeft, dat het verdraagzaamheid en dialoog kan stimuleren en sociale spanningen kan verminderen. Zo kan het ook een belangrijke rol spelen bij bemiddelingsprocessen.

Hoe kan erfgoed helpen bij conflicten?

De nieuwe tekst vertrekt van een aantal aannames over de rol van erfgoed in de maatschappij. Erfgoed krijgt in de verschillende fases van een conflict een sleutelpositie toebedeeld:

• Preventief: erfgoed kan extremisme voorkomen en desinformatie verminderen. Het kan begrip en respect tussen mensen vergroten en zo sociale spanningen verkleinen.
• Tijdens een conflict kan erfgoed een positieve en inclusieve dialoog bevorderen en zo de veerkracht vergroten. Opvallend is dat de tekst immaterieel erfgoed daarbij een glansrol geeft.
• Nadien kan werken met erfgoed helend zijn voor de betrokken gemeenschappen en opnieuw bruggen slaan. Erfgoed is volgens deze tekst een cruciale hefboom om de levenskwaliteit te vergroten en een duurzaam herstel te garanderen, ook economisch.

Om dit te kunnen waarmaken is het belangrijk dat de lokale gemeenschappen nauw bij dat erfgoed betrokken zijn via participatieve processen. Ook is het nodig dat er via het onderwijs voldoende basiskennis over het erfgoed aanwezig is. Tot slot is het volgens deze tekst noodzakelijk dat er internationale databanken bestaan die bedreigd erfgoed in kaart brengen. Op die manier kan men in crisissituaties snel optreden.

Hoe nieuw is deze stellingname van de EU?

De link tussen erfgoed en vredesprocessen is niet nieuw. In artikel 7 van de Faro-conventie werden al enkele uitgangspunten geformuleerd die hierin weerklinken:

• Erfgoed speelt volgens de Faro-conventie een voortrekkersrol in processen van verzoening en heeft als opdracht om evenwichtig om te gaan met situaties waarin tegenstrijdige waarden worden gehecht aan erfgoed.
• De conventie noemt erfgoed een hulpbron om een vreedzame co-existentie te faciliteren, en om wederzijds begrip te promoten met het oog op oplossing en preventie van conflicten.

Deze premisses lijken met de nieuwe conclusies nog verder te worden verbreed tot de dialoog aangaan in allerlei conflicten, ook als erfgoed niet meteen de aanleiding was.

Belangrijk is vooral dat met deze conclusies het belang van erfgoed bij conflicten formeel wordt ingebed in het Europese instrumentarium voor conflicten en crises. Men belooft werk te maken van een opleidingsprogramma dat de kennis over het culturele erfgoed moet vergroten. Ook spraken de landen af beste praktijken over de link tussen erfgoed en vredesprocessen te verzamelen.

Een investering in erfgoed als vredesduif?

Onze sector krijgt met deze conclusies een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid, en dat is een hele uitdaging. Hopelijk komen de middelen die men uittrekt voor opleiding niet enkel ten goede aan militairen en hulpverleners, maar ook aan medewerkers van erfgoedorganisaties die dit soort verzoenende gesprekken in goede banen zullen moeten leiden. Meer kennis over erfgoed is een eerste stap, concrete handvatten om begrip en dialoog te stimuleren zijn echter eveneens een noodzakelijke voorwaarde om deze uitdaging tot een succes te maken.

Foto: Vredesduif via unsplash.com