Dit jaar viert de hoofdstad van het Waasland zijn 800e verjaardag. Een heel jaar lang wordt deze gebeurtenis onder de aandacht gebracht van inwoners en alle andere betrokkenen. Met een veelzijdig en feestelijk programma dat het publiek uitnodigt voor onder andere wandelingen, tentoonstellingen (met bv. ‘80 topstukken 1217-2017’, een internationaal colloquium, (bloemen- en reuzen)stoeten, en nog véél meer. Opmerkelijk is de netjes getimede publicatie van ‘Het boek van Sint-Niklaas’, van fotograaf-criticus en Sint-Niklazenaar Johan de Vos.

Mooi aan dit soort evenementen is dat het een kader biedt om initiatieven te bundelen en onder een aantrekkelijke noemer te vermarkten. Het geeft ook duidelijk een golf van energie, mee gegenereerd door het feit dat het feest door iedereen – individuen, organisaties, instellingen en de stad – kan worden meegemaakt. Letterlijk dan toch. De programmawebsite geeft daarvan alvast een mooi voorbeeld.

Het boek van de Vos, uitgegeven bij EPO, maakt geen deel uit van het officiële programma. De openingszinnen van het boek maken duidelijk dat ‘Het boek van Sint-Niklaas’ “geen klassieke liefdesverklaring” is: “De directe aanleiding voor dit boek is een verjaardagsfeest. […] Dat stoort me niet. Maar het was de prikkel die ik nodig had om de dingen die op mijn zenuwen werken ook te verwoorden. Daarbij gaat het niet over wat er die eerste 750 jaar gebeurde. Dat is voor mijn tijd. Het is voer voor historici. Mijn territorium is de binnenstad die ik bewoon en de dingen die ik met eigen zintuigen meemaak.”

Op de zenuwen

De dingen die op de Vos’ zenuwen werken. Ergernis, of, in de positieve variant, verwondering, zijn interessante uitgangspunten. Daarbij kaart hij onderwerpen aan die op de een of andere manier geladen zijn. En dus minder aan bod (kunnen) komen in de werking van erfgoedorganisaties. Omdat dat soort onderwerpen dan mogelijks kan botsen met het beleid, of oude wonden openrijten. Specifiek voor Sint-Niklaas – want daarover gaat dit boek – zoomt hij in op de beroemde ‘blokken van Amelinckx’, het architecturale landmark voor wie de stad vanuit de E17 nadert, of vanuit Mechelen/Temse komt. Maar ook: de Tweede Schoolstrijd en de restanten daarvan in het huidige onderwijslandschap. Alsook op “de slechte naam” die de stad heeft. En op de asbestproductie bij de grote bouwmaterialenfabrikant SVK en de vele slachtoffers die deze industrie heeft gemaakt.

De Vos observeert, neemt archieven door en gaat praten met mensen met kennis van zaken. Hij bezoekt kerken en een vrijmetselaarstempel, scholen, flaneert door de stad, bezoekt voetbalterreinen en musea, en waagt het zelfs om de Grote Markt over te steken. Daarbij maakt hij ook foto’s van de mensen waarmee hij praat en de plekken die hij bezoekt. En er is wel wat dat hem op de zenuwen werkt.

Lichte toetsen

Dat levert een impressionistisch boek op, boordevol spitse observaties, lichte toetsen en, voor wie wil, inhoudelijke suggesties om rond te werken. Soms blijft de Vos wat aan de oppervlakte dobberen, om dan iets verderop wat dieper op een onderwerp in te gaan. Bij een aantal interviews-gesprekken is dat jammer, omdat er duidelijk meer in zat.

Ons oordeel? Een erg leesbaar boek, dat uitnodigt om met gezonde nieuwsgierigheid naar Sint-Niklaas (of bij uitbreiding eerder welke) stad te kijken.

Johan de Vos, Het Boek van Sint-Niklaas, Epo, 2017, 208p., 20 euro. Voor de echte fans is er op 26 maart de 'Artistieke Coopertest Sint-Niklaas 12×12', een initiatief van WARP (‘Wase ARtistieke Projecten’).