Het dagelijks werken rond thema’s als beeldvorming, discriminatie en racisme inspireerde ORBIT vzw om deze heikele kwesties in een historisch perspectief te onderzoeken. In samenwerking met partners uit de erfgoedsector ging de vzw op zoek naar ‘discriminatoir zwerfgoed’. Het werd een zoektocht naar oude beeldjes, affiches, boeken en postkaarten die een stereotiep beeld over andere culturen en religies uitdroegen.

Niet het 'officiële' erfgoed in archieven en bibliotheken stond hierbij centraal, maar voorwerpen die mensen thuis in de kast hebben staan of bewaren in een verloren hoekje op zolder. ORBIT koos ervoor om dit erfgoedproject in Brussel te lanceren.

Dit project, dat de naam ‘BrusselZWerft’ kreeg, ging in oktober 2015 van start. De erfgoedcel van de Vlaamse Gemeenschapscommissie voorzag projectsubsidies tot en met februari 2016. Een klein werkingsbudget liet geen grote communicatie- of expocampagne toe. Omdat de zoektocht snel van start moest gaan, koos men ervoor om het project via het brede netwerk van socio-culturele en erfgoedorganisaties in Brussel bekend te maken. Een flyer en projectwebsite stelden het - eerder complexe - thema op een toegankelijke manier voor aan het brede publiek. Op de website konden mensen de verhalen achter zwerfgoedvondsten lezen én werden ze uitgedaagd zelf op zoek te gaan.

Creatief met zwerfgoed

Net omdat de medewerkers zochten naar zwerfgoed, was dit geen eenvoudige zoektocht. Mensen beschouwen hun persoonlijke voorwerpen immers niet snel als erfgoed. Ook de complexe – en soms gevoelige – thematiek maakte het niet gemakkelijk om mensen te overtuigen zelf op zoek te gaan. De eerste ‘zwerfgoedvondsten’ vond men vooral via mensen binnen het bestaande netwerk. Maar men kwam ook uit bij verzamelaars van stereotiepe voorwerpen, die vaak erg persoonlijke redenen hadden om hun verzameling aan te leggen. Andere mensen boden kinderboeken vol stereotiepe prentjes of fotoalbums aan die ze van familie hadden geërfd. De meeste eigenaars vonden het geen probleem om deze persoonlijke voorwerpen tijdelijk uit te lenen.

Met een projectwebsite en bijhorende Facebookpagina bereik je de meerderheid van de Brusselaars natuurlijk niet. Daarom probeerde ORBIT het projectnieuws via socio-culturele organisaties te laten doorsijpelen én werd besloten om van meet af aan het project ook op een concrete manier te tonen aan het brede publiek. De beperkte projectmiddelen lieten geen heuse expo toe, dus werd gezocht naar creatieve alternatieven.

In samenwerking met een beginnende grafisch ontwerpster werd een compacte en mobiele tentoonstelling uitgewerkt. Het doel van de expo was meervoudig: bezoekers werden uitgenodigd om zwerfgoedvondsten te ontdekken, uitgedaagd om kritisch te reflecteren over stereotypen en aangezet om zelf op zoek te gaan naar stereotiepe boeken of beeldjes bij hen thuis. Het interactieve aspect van de expo werd ook digitaal doorgetrokken: met de ErfgoedApp kon het publiek extra info of beeldmateriaal vinden bij de tentoongestelde voorwerpen.

Op reis

De expo reisde enkele maanden rond in Brussel en stond in verschillende gemeenschapscentra en bibliotheken opgesteld. Zo kon de expo ook de ‘toevallige passant’ bereiken. Om het publiek op een actieve manier te betrekken, werden op verschillende locaties rondleidingen en een debat georganiseerd. Deze activiteiten trokken een erg divers publiek aan. Met de rondleidingen werden vooral scholieren en NT2-studenten bereikt. Het debat bleek ideaal om jongeren met de expo en thematiek in aanraking te brengen.

De beperkte subsidies dwongen niet alleen om tijdens het project creatief om te springen met de voorhanden zijnde middelen, maar zorgden er ook voor dat ORBIT van bij de start bezig was met de vraag “Wat na het project?”. Hoe kan een project van enkele maanden toch impact hebben? Hoe zorg je ervoor dat na de laatste projectdag de expo, website, opgebouwde kennis en expertise niet als sneeuw voor de zon verdwijnen?

Om aan deze bezorgdheden tegemoet te komen, werd samengewerkt met een educatieve organisatie voor de uitwerking van een vormingsaanbod voor secundair onderwijs. Scholen die willen werken rond thema’s als beeldvorming en racisme kunnen de expo in combinatie met de vorming huren. Een bezoek aan de expo daagt jongeren uit om na te denken over dagelijkse vooroordelen vroeger en nu, en tijdens de vorming kunnen ze hierover verder reflecteren en ideeën uitwisselen.

Informatie over het project vindt u op www.BrusselZWerft.be en www.orbitvzw.be. U kan meer info over de expo en vorming verkrijgen bij johan@orbitvzw.be en william@schoolzonderracisme.be