WAT?

Vertrekkende van twee tijdslijnen, 1) een tijdsas van het islamitische jaar en 2) een levensloop-as voor overgangsrituelen, zullen informatie, verhalen, beelden en foto’s verzameld worden rond religieuze ervaring, praktijk en beleving, islamitische liturgie, rituelen en feesten van moslims in Vlaanderen en Brussel. De data zullen opgenomen worden in een online databank die beschikbaar is via de website van MANAvzw (www.manavzw.be) en op langere termijn mogelijk via de feestendatabank www.tradities.be en www.feestelijkvlaanderen.be. 

1) Tijdsas van het islamitische jaar
Het islamitische jaar is opgebouwd rond verschillende ijkmomenten. Vertrekkende van deze feesten en hoogtijdagen die op een tijdsas uitgezet worden, zullen foto’s, beelden, verhalen en feitelijke informatie verzameld worden over hoe ze vandaag in Vlaanderen en Brussel beleefd, gevierd en overgeleverd en uitdragen worden.

Bij wijze van voorbeeld: voor de vastenmaand ramadan die voor het jaar 2011 van start gaat op 1 augustus 2011, zullen diverse aspecten van de (religieuze) cultuur gaande van de eetcultuur bij het breken van de vasten na een dag zich te onthouden van alle spijzen en drank, tot de feestcultuur op einde van de maand ramadan, tot de concrete religieuze vieringen tijdens de heilige maand ramadan in de moskee aan bod komen. Ook de relaties tussen de leden van de gemeenschap zullen in de kijker komen door de focus op de groepsdimensie van het vasten en de gezamenlijke iftar-maaltijden. Hetzelfde zal gaandeweg gedaan worden voor de overige hoogtij en feestdagen.

2) Levensloop-as met focus op overgangsrituelen
Op dezelfde manier zullen de belangrijkste overgangsrituelen uitgezet worden op een levensloop-as.  De rituelen die hierbij in de kijker zullen komen staan zijn hoofdzakelijk:

- Geboorte
- Besnijdenis
- Huwelijk (verloving, hennafeest, trouwfeest, religieus huwelijk en viering)
- Sterven (rouwrituelen, maar ook repatriëring).

Voor elk van deze belangrijke momenten zal data verzameld worden. Naast feitelijke informatie over wat de rituelen inhouden en hun religieuze en culturele betekenis, komen foto’s en beelden van vieringen op de databank.

WIE?

Moslims tussen verleden en heden: van de 1ste generatie tot jongeren en kinderen anno 21ste eeuw
De verhalen, beelden en foto’s zullen verzameld worden over de generaties heen. Zowel de eerste moslims in Vlaanderen en Brussel komen aan bod, als de beleving van hun kinderen en kleinkinderen krijgt een plaats.

Steeds meer erfgoedprojecten in Vlaanderen en Brussel nemen de eerste generatie reeds als doelgroep om hun verhalen op te tekenen: (Gentse Gasten, ‘Mijn verhaal’ van Mokhamed Ikhan over twee Marokkaanse migranten uit het Antwerpse, Limburg, het project ‘Migratie, Erfgoed en erfgoedpraktijk van VVF Brussel etc. Maar evengoed het theaterstuk Belga van de hand van Rachida Lambrabet onder regie van Michael De Cock). We schrijven ons in diezelfde traditie van mondelinge geschiedenis, in. De keuze voor de eerste generatie is niettemin zeer bewust vanwege de urgentie om de verhalen van deze migranten, die inmiddels in hun zestiger jaren zijn op te tekenen.

De inhoudelijke focus richt zich op beelden en verhalen over religieuze ervaring, religiositeit en religieus-culturele gebruiken en feesten van moslimgemeenschappen, tussen verleden en heden.
De bedoeling is om zicht te krijgen op hoe deze mannen en vrouwen hun religiositeit beleefden, wel of niet uitten, in de beginjaren van de migratie in de jaren zestig en zeventig. Hoe ze hun kinderen probeerden te socialiseren in het islamitische religieuscultureel kader. Of dat überhaupt mogelijk was, welk moeilijkheden ze ondervonden; hoe ze gebruiken aanpasten aan de  niet-islamitische dominante omgeving bijvoorbeeld halal-vlees bestond niet omdat er bijna geen islamitische beenhouwerijen waren of feesten zoals Sint-Niklaas of carnaval die ruim aan bod kwamen op school, .... Er waren nauwelijks gebedsruimtes of schooltjes voor koran en islam onderricht, hoe vierden ze het ramadan en offerfeest? Hoe communiceerden ze erover met de omgeving. Kregen ze vrij op het werk? Hoe combineerden ze het vasten in de maand ramadan met het meestal harde fysieke arbeid dat ze deden.

We hebben hierbij vooral oog voor de onvermijdelijke veranderingen die de gebruiken en gewoontes ondergingen door het contact met  de niet-islamitische omgeving maar ook door de ‘reis’ zelf die gemaakt wordt. Doorheen de reis kan immers niet alles meegenomen worden (relikwieën, bedevaartplaatsen, ....). Slechts verhalen worden meegenomen. De vraag is hoe ze deze dan doorgaven aan de kinderen.   Dat brengt ons vanzelf bij de jongere generaties en hoe zij de bestaande rituelen en feesten beleven, organiseren en veranderen vandaag.

De derde generatie stelt - aan de hand van halfopen interviews (een voorgestructureerde, maar niet dwingende vragenlijst) - vragen over feesten, rituelen en tradities aan de 1e en 2e generatie binnen 1 familie in drie provincies;  Oost-Vlaanderen, Antwerpen en Limburg. Op die manier wordt een stuk immaterieel cultureel erfgoed in kaart gebracht.
Voorts worden per regio een vijftal families in drie generaties bevraagd. De verzamelde gegevens van de verschillende provincies kunnen met elkaar vergeleken worden en met de literatuur (asynchroon). De interviews van de respondenten worden vastgelegd en geïnventariseerd. Het bijeengebrachte onderzoeksmateriaal wordt uitgewerkt en ontsloten in de websites.
De veranderingen, verschillen en overeenkomsten in de feestgewoonten, tradities en rituelen tussen ongeveer 1960 en 2011 worden op de deze manier in kaart gebracht. Welke vormen bestonden er en bestaan er? Hoe zijn deze tradities veranderd, zijn er overeenkomsten of verschillen tussen de provincies? De oorsprong, de functie, de symboliek, de evolutie en dynamiek en de hedendaagse verschijningsvorm bestuderen. De geografische spreiding en de bijhorende variaties en het nut/de relevantie in de huidige maatschappelijke en interculturele context.

Deze inventarisatie vereist uiteraard de nodige literatuurstudie, die zal bijdragen tot de ontwikkeling van een internationaal vergelijkend kader voor de duiding van de verworven informatie en materiaal via onderhavig project.
De verhalen van de eerste generatie zullen gekoppeld worden aan een materieel luik waarbij ook de geschiedenis van halal-beenhouwerijen, islamitische boekenwinkels, islamitische kledij, ... en andere materiële uitingen van de religieuze cultuur in de kijker zullen staan.

Belangrijk bij de selectie van de lokale settings en erfgoedgemeenschappen is ook de nodige aandacht voor de achtergrond van de families. Zo zullen we, vertrekkende van de samenstelling van de moslimgemeenschappen, in Antwerpen de focus leggen op de Marokkaanse gemeenschap terwijl in Gent en Limburg moslims met een Turkse achtergrond in de kijker komen te staan.

Feesten en tradities in Vlaanderen
We schrijven de verhalen van moslims tevens in de bredere samenleving in Vlaanderen in. We zullen immers ook steeds de link proberen te leggen met bijvoorbeeld (religieuze) feesten in Vlaanderen (geïnspireerd door de feestdatabank Volkskunde Vlaanderen vzw www.feestelijkvlaanderen.be).
Zij kunnen mogelijk in de toekomst deze islamitische feesten ook in hun databank opnemen en ter beschikking stellen. Deze verhalen over religieus culturele gebruiken en feesten sluiten ook aan bij het nieuwe project van Volkskunde Vlaanderen waar nagegaan wordt welke oude en nieuwe tradities in Vlaanderen leven en wat ze betekenen (www.tradities.be).

Hiertoe werd reeds overleg gepleegd met Volkskunde Vlaanderen voor nauwere samenwerking op zowel inhoudelijk vlak als wat betreft de ontsluiting via de databanken. MANAvzw zal beroep doen op de expertise die Volkskunde Vlaanderen reeds ontwikkelde rond immaterieel cultureel erfgoed en meer bepaald in het domein van sociale praktijken, rituelen en tradities. Een van de centrale domeinen die ook de UNESCO-conventie onderscheidt.
Tegelijkertijd zal MANAvzw haar thematische expertise over islamitische culturen ter beschikking stellen van Volkskunde Vlaanderen in functie van de databank tradities.be en feestelijkvlaanderen.be.

HOE?

Voor het verzamelen, genereren en maken van de foto’s en verhalen bewandelen we verschillende pistes.

Verzamelen via sleutelfiguren en ingebedde organisaties

- een selectie van het islamitisch middenveld, moskeeën, allerhande organisaties van minderheden worden via de islamoscape van MANAvzw gecontacteerd en geworven met een oproep;

- voor de selectie van de gezinnen en jongeren in de lokale settings wordt beroep gedaan op lokaal ingebedde organisaties van moslimminderheden waar MANAvzw reeds gekend is en in sommige gevallen samenwerkingen heeft lopen;
- sleutelfiguren in de gemeenschappen worden persoonlijk gecontaceerd en geinformeerd over het opzet. Hierbij denken we aan voorzitters van moskeeën, imams, bestuursleden van allerhande verenigingen waar MANAvzw bevoorrechte relaties mee onderhoudt. Gezien hun lange aanwezigheid, invloed en vertrouwen die ze genieten binnen de gemeenschappen zijn zij de aangewezen personen. Daarnaast bestaat binnen verschillende moslimgemeenschappen de gewoonte om feesten en rituelen te filmen en uitgebraad op de gevoelige plaat vast te leggen (als souvenir, maar tevens om de extended family in het land van herkomst te betrekken). Fotografen en cameramensen binnen de gemeenschappen zullen gecontacteerd met het oog op de verzameling.

Activering lokale netwerken
Een belangrijke tweede piste is de activering van lokale netwerken van jonge moslims (3e generatie) die het verhaal van hun grootouders (1e generatie) en hun ouders (2e generatie) optekenen, opnemen en weergeven en anderzijds bestaande beelden en foto’s verzamelen.

Daarvoor zal met deze groep jongeren eerst een voortraject afgelegd worden. Concreet wordt daarbij gedacht aan twee cursussen over erfgoed. Een eerste algemene cursus over erfgoed (wat is erfgoed, wat gebeurd er met de foto’s? Belang van archivering.)  Om te kunnen starten met de verzameling van beelden en verhalen zullen de jongeren ook een cursus ‘maken en bewaren foto’s’ doorlopen en ook interviewtechnieken zullen hen aangeleerd worden.
Voor deze cursussen zal beroep gedaan worden op de expertise binnen het reguliere erfgoedveld (zoals Faro, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur, Volkskunde Vlaanderen vzw) om vervolgens bijvoorbeeld tijdens de ramadanperiode mensen aan het werk zetten om in hun omgeving verhalen te verzamelen en foto’s en beelden te maken van handelingen die rond het gebeuren hangen.

Voor de lokale participatie en activering van netwerken zal samengewerkt worden met de erfgoedcellen op diverse locaties vanuit hun betrokkenheid bij lokale activering van netwerken en verzamelen en ontsluiten van lokaal erfgoed.
Concreet zullen in drie provincies minimaal vijf jongeren ingezet worden voor de verzameling van foto’s en verhalen. De jongeren worden bereikt en geactiveerd via lokaal geankerde organisaties. Voor de provincie Antwerpen werken we samen met de Mechelse moskee Al Buraq en de migrantenwerking Sharaf vzw. In Gent doen we beroep op de zelforganisatie özburun en op de Federatie van Zelforganisaties Oost-Vlaanderen. In Limburg tenslotte wordt, afhankelijk van de uiteindelijk geselecteerde lokale setting (Beringen of Genk) samengewerkt met de Federaties die er over een netwerk beschikken (zoals Internationaal Comité, Turkse Unie van België en Wereldvrouwen).