Sinds kort prijkt de collectie Bibliotheek Kardinaal d’Alsace integraal op de lijst met Vlaamse Topstukken. Deze unieke boekenverzameling werd in de 18e eeuw samengesteld door toenmalig aartsbisschop van Mechelen, Thomas-Philippe d'Alsace de Bossu en is een uniek voorbeeld van een religieus-wetenschappelijke collectie uit de 18e eeuw.

Oorspronkelijk bedoeld als bibliotheek ten behoeve van de Mechelse clerus, telde de bibliotheek zo'n 9.400 titels. Daarvan zijn er nu nog ongeveer 3.000 bewaard, het gros daarvan is te vinden op twee locaties: in de Maurits Sabbebibliotheek van de KU Leuven en in het Stadsarchief van de Stad Mechelen. Na een grondige conservatie-operatie vorig jaar wordt de cultuurhistorische waarde van de bibliotheek nu bevestigd met een erkenning als Vlaams Topstuk.

Een unieke bibliotheek

De achttiende-eeuwse Bibliotheek Kardinaal d’Alsace werd samengesteld door toenmalig aartsbisschop van Mechelen, Thomas-Philippe d’Alsace de Boussu (1679-1759). Hij bouwde een collectie uit waarin alle disciplines vervat waren. De bibliotheek kan gelden als een uniek voorbeeld in Vlaanderen van een religieus-wetenschappelijke collectie uit de achttiende eeuw, opgericht ten behoeve van de seculiere geestelijkheid en op een professionele wijze tot stand gekomen en georganiseerd. De collectie bevat enkele opmerkelijke titels zoals bijvoorbeeld de Opera omnia van Erasmus (Basel, 1540) met de censuur aangebracht door de Spaanse theoloog en Bijbelexegeet Benito Arias Montano (1527-1598) tijdens zijn verblijf in Antwerpen om er de editie van de polyglot-bijbel te superviseren.

De bibliotheek is op het vlak van de ideeëngeschiedenis een belangrijke bron. Een analyse van de verzameling maakt het mogelijk om na te gaan welke boeken de Mechelse aartsbisschoppen in hun bezit hadden en, belangrijker, welke zij als studiemateriaal ter beschikking stelden van de plaatselijke clerus. Zo wordt het mogelijk een zicht te krijgen op hun denken en een antwoord te vinden op de vraag in welke mate ze, tegelijk met hun trouw aan het leergezag, toch open stonden voor nieuwe ideeën.

Op boekhistorisch vlak heeft de bibliotheek kardinaal d’Alsace een grote waarde. De catalogus, de overdrachtsakte en het bijhorend reglement uit 1738, en de herkomstinformatie die in bewaarde volumes zelf te vinden is, maken het mogelijk om te reconstrueren hoe d’Alsace tewerk is gegaan bij de realisatie van zijn plan. Bovendien bevat het archief van het Mechelse Grootseminarie een aantal stukken die het ons toelaten ook de economische aspecten van dit project te documenteren.

Boeken-EHBO

Met de steun van het Fonds Baillet Latour (Koning Boudewijnstichting) werden in 2016 meer dan 3.000 volumes van de Bibliotheek Kardinaal d’Alsace geconserveerd. Dit ‘boeken-EHBO’ project werd uitgevoerd door het Book Heritage Lab (Expertisecentrum voor Boek en Erfgoed), verbonden aan de Universiteitsbibliotheek en de Maurits Sabbebibliotheek van de KU Leuven.

De tand des tijds heeft schade veroorzaakt aan de omvangrijke collectie. Het leder van de boekbanden was dof en uitgedroogd, sommige platten losgekomen van de oude drukken, en fragmenten aan de kop en de staart van de rug waren verdwenen. De conservatiecampagne is een mooi voorbeeld van ‘boeken-EHBO’: ieder boek werd zorgvuldig ontstoft, losse zones in het boek werden gestabiliseerd en scheuren in het plantaardig gelooid leder van de boekband geconsolideerd, lacunes werden ingevuld met nieuwe conservatiematerialen. Op deze wijze kregen de oude boekbanden een fysieke herwaardering en kunnen ze opnieuw zonder risico geconsulteerd worden door onderzoekers.

Meer info:

• Maurits Sabbebibliotheek
• Stadsarchief Mechelen
• Book Heritage Lab KU Leuven
• Departement CJSM / Topstukkenbeleid

Foto: Conservatie in het Book Heritage Lab, (c) L. Watteeuw

Bron: Persdienst KU Leuven