In 2005 nog stond ze in ‘haar’ Mechelen nog uitgebreid in de kijker tijdens het stadsfestival ‘Stad in Vrouwenhanden’. Tentoonstellingen, concerten en lezingen zoomden in op haar belangrijke rol in de Lage Landen van de 15e en 16e eeuw. Vandaag, op de Internationale Vrouwendag, belichten we deze raspolitica die – in weerwil van haar tijd – veel meer wou zijn dan een pion op het schaakbord van koningen en keizers.

Net zoals de meeste dames met blauw bloed in die periode  was Margaretha van Oostenrijk (Brussel 1480 - Mechelen 1530)  een bijzonder begerenswaardige partij. Het huwelijk van haar ouders -  Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk – zorgde alvast voor de belofte van een fenomenale geopolitieke erfenis.

Bruid voor de Dauphin

Ze was amper twee  jaar oud toen haar vader haar uithuwelijkte aan de Franse Dauphin, de latere Karel VIII. Ze werd naar het hof te Amboise gevoerd. Daar kreeg ze een Franse opvoeding. In 1491 werd ze echter verstoten door haar verloofde, die in Anna van Bretagne een nog lucratievere huwelijkspartner zag.


Bruid voor de Spaanse troonopvolger

Maximiliaan liet zich niet ontmoedigen en koppelde zijn dochter gezwind aan de Spaanse troonopvolger, Juan van Castilië. Het werd een dubbelhuwelijk, want zijn zus Juana huwde met Filips de Schone, de broer van Margaretha. Het huwelijk duurde echter niet lang: Juan overleed nog hetzelfde jaar.


Bruid van Savoye

Hoewel Margaretha niet echt gewonnen was voor een derde huwelijk, trouwde ze in 1501 toch met Philibert II van Savoye. Omdat haar man niet echt geïnteresseerd was in politiek, nam ze quasi al zijn bestuurstaken op zich. Ook dit huwelijk was geen lang leven beschoren, in 1504 stierf Philibert, na een jachtpartij op een hete dag. Margaretha zou tot haar dood de weduwekap blijven dragen.
Het is duidelijk dat het eerste deel van Margaretha’s leven nogal woelig was. Het gaf haar wel het enorme voordeel dat ze een zeer uitgebreide kennis had van de Europese hoven,  ze had een goed oog op de  internationale politiek. Bovendien had ze ook een uitgebreide talenkennis opgebouwd, want naast het Frans en het Latijn was ze ook het Castiliaans machtig. Na de dood van haar broer (1506) nam Margaretha van Oostenrijk de opvoeding van haar neefjes en nichtjes op zich. Zo kwam ook de latere Keizer Karel onder haar hoede.

Vredestichter

Als voogd van Karel kreeg zij het bewind van de Nederlanden in handen. Een van Margaretha’s belangrijkste verwezenlijkingen was de verkiezing van Karel als Maximiliaans opvolger voor de keizerskroon.  De landvoogdes was ook niet te beroerd om zelf aan de onderhandelingstafel plaats te nemen. Zo slaagde ze er in 1529 in om vrede te sluiten met de Franse koning  (Vrede van Kamerijk, 31 juli 1529). Margaretha was niet de enige straffe dame aan de onderhandelingstafel, aan de overzijde nam Louise van Savoye, koningin-moeder van de Franse koning plaats. Daarom wordt deze vrede ook wel eens de Damesvrede genoemd. Het belang ervan valt niet te onderschatten.

Hof in Mechelen, haar 'Vaderstad'

Margaretha werd belast met de landvoogdij van de Nederlanden. Ze hield hof in Mechelen, waardoor deze stad de facto de hoofdstad werd van de Nederlanden. Toen haar neef Karel in 1515 meerderjarig werd verklaard, nam hij de landvoogdij terug over. Nadat Karel naar Spanje was vertrokken om er een troonopvolging waar te nemen, werd Margaretha,'la bonne tante', voor een tweede maal belast met de regering over de Nederlanden. Tijdens de laatste tien jaar van haar bewind liet Karel V het gehele bestuur over de Nederlanden op haar schouders rusten. Margaretha's regering wordt beschouwd als een tijd van relatieve rust en welvaart.

In 1849 kreeg Margaretha haar standbeeld op het midden van de Mechelse Grote Markt. Op de sokkel staat het volgende te lezen:

Margaretae Austriacae
Belgio Praefectae
Literarum et Artium
Quas et Ipsa Coluit
Fautrici
Pacis Cameracehsis
Augtori

Cui Mechlinia
Altera Patria fuit
Regnante Leopoldo I
S.P.Q.M.
MDCCCXLIX

(Margaretha van Oostenrijk
Regentes der Nederlanden
Beschermster van Letteren en Kunsten die zij zelf beoefende
Bewerkster van de Vrede van Kamerrijk.

Voor wie Mechelen een andere Vaderstad was
Opgericht onder de regering van Leopold I
Door Bestuur en Volk van Mechelen
Op eigen Kosten
in 1849)

Bij de heraanleg van de Grote Markt kreeg Margaretha een ander plekje, dichter bij de Sint-Romboutskathedraal. Het standbeeld was van de hand van Joseph Tuerlinckx.

Lees meer over Margaretha en haar betekenis op MechelenBlogt. Met dank aan Marijke Wienen en Bart Stroobants.

Afbeeldingen:
(bovenaan) Postkaartje met Margaretha op de Grote Markt.
(onderaan) Campagnebeeld van 'Dames met Klasse'