Heb je jezelf ooit afgevraagd wie de allereerste held uit de ons bekende geschiedenis was? Een grote kans dat het Gilgamesj is, de hoofdrolspeler uit het gelijknamige epos. De oudste fragmenten van het Gilgamesjepos zijn zo’n twintig eeuwen oud en daardoor ook het oudste bekende, op schrift gestelde heldenverhaal. Generaties lang zijn de avonturen van de gelijknamige halfgod en koning van Uruk in het Midden-Oosten doorverteld, in kleitabletten gekerfd en ook in monumentale beeldhouwwerken vastgelegd. Zo liet de Assyrische vorst Assurbanipal II in de 7e eeuw v. Chr. in zijn troonzaal het epos uithouwen in de wand. Hij liet zichzélf daarbij uitbeelden als Gilgamesj, de leeuwendoder.
Het epos raakte pas bekend toen de Britse archeoloog Austen Henry Layard in 1850 de restanten van de in 612 voor Christus afgebrande bibliotheek van de Assyrische hoofdstad Ninive (in het huidige Irak) blootlegde. Bij de opgravingen kwam een enorme hoeveelheid kleitabletfragmenten aan het licht. Eens ontcijferd kon de wereld kennismaken met Gilgamesj. Dat is een jonge, overmoedige koning, die voor twee derde god en een derde mens is. Aanvankelijk is Gilgamesj een flierefluiter en een vrolijke vrijbuiter waarvoor geen vijand of uitdaging te groot is. Uitgedaagd door zoveel bravoure sturen de goden een vijand-op-maat op Gilgamesj af. Enkidoe wordt door Gilgamesj overwonnen en de twee sluiten – verrassend genoeg – vriendschap. Waarop, in vriendschap verenigd, de twee helden op zoek gaan naar het eeuwig leven en daarbij het ene na het andere avontuur beleven. Tot Enkidoe sterft, wat de ontroostbare Gilgamesj doet uitroepen dat  "…de vriend van wie ik hield is tot aarde geworden." Hij is bang en overmand door verdriet. Uiteindelijk wordt hij door liefde, vriendschap en pijn een wijzere en betere mens.

Met Gilgamesj is het archetype van dé held voor eens en altijd gemunt: een man die reeds als kind zijn bovennatuurlijke afkomst, vaak een mengeling van goddelijke en menselijke natuur, laat blijken en zijn bijzondere gaven en menselijke uitmuntendheid aanwendt om zijn vijanden te verslaan en daarmee onsterfelijke roem verwerft in de nagedachtenis van zijn gemeenschap…

Leestip:
- DUCHAZEAU (Frantz) en DE BONNEVAL (Gwen), Gilgamesj, Amsterdam, Atlas
- S.N., Het Gilgamesj-epos, Amsterdam, Ambo, 2001
- GUBEL (Eric) et OVERLAET (Bruno), De Gilgamesh à Zénobie : trésors de l’antiquité Proche-Orient et Iran, Bruxelles, Mercatorfonds, 2007
- bekijk ook de online info over 'How art made the world', een coproductie van BBC en KCET.

Bekijk hieronder een documentaire waarin het verhaal van Gilgamesj tablet na tablet wordt gebracht. Daaronder kan je een monumentaal filmpje bekijken waarin (film)helden aan Gilgamesj worden gerelateerd. Je kan deze zowel de documentaire als de trailer via de toegankelijke player bekijken.

Afbeelding:
Cover van het boek van Duchazeau & De Bonneval.