Wat is de rol van leiderschap in een duurzaam museum? Dat is de centrale vraag van de Museum Leadership Conference. Die vond vorige week plaats in Washington DC en werd georganiseerd door Intercom, het internationaal ICOM-comité dat zich over museummanagement buigt. Een 140-tal deelnemers uit 29 landen kwam samen om over deze vraag te discussiëren en van gedachten te wisselen. Ook FARO was erbij. De komende vijf dagen leest u hier meer over de inhoud van dit gebeuren.

Samenvattend: het was een uitermate boeiende conferentie waar in de allereerste plaats naar de cruciale rol van ferm en gedragen leiderschap werd gepeild. Maar toch spitste het debat zich vooral toe op de vraag wat een museum wenst uit te dragen en voor welke maatschappelijke boodschap het wil staan. Er werd dan ook niet gediscussieerd over de identiteit van een museum, noch over de vier museale basisfuncties zoals gedefinieerd door ICOM (de International Council of Museums – die zijn: collecties bewaren, behouden, wetenschappelijk onderzoeken en publiek maken). Ook aan financieel beleid werden weinig woorden vuil gemaakt.

Uit de comfortzone

Het lijkt er sterk op dat deze klassieke museale discussies hun beste tijd hebben gehad. Er staan nu blijkbaar belangrijkere zaken op de agenda. Zoals: de klimaat- en de vluchtelingencrisis, het oprukkende terrorisme, het globaliserende geweld, (kans)armoede, culturele diversiteit. Dàt zijn de thema’s waar het vandaag om draait. De deelnemers werden uit hun comfortzone gehaald en tijdens keynotes en workshops voortdurend uitgedaagd om na te denken over vragen als: ‘What is your museum’s higher calling?’ Of ‘We have to make a choice. Move away from the status quo. Focus on our shared aspirations.’

Bij het beantwoorden van die vragen (en er in het museum een invulling aan te geven) is leiderschap cruciaal. Dat kon Elaine Gurian Heumann, een gerenommeerde museologe, gewezen bestuurder in tal van musea wereldwijd én de keynote van de eerste conferentiedag, niet genoeg benadrukken in het interview dat ik met haar had (en waarover ik later meer zal vertellen). Een museumdirecteur met het juiste ‘moral compass’ zoals ze het noemt, die zeer veel aandacht heeft voor de mensen waarmee hij/zij werkt, en keuzes maakt vanuit mens-gestuurde waarden, kan het museum doen bloeien. Schrijnend is het dan wel dat die bloei ophoudt wanneer er een andere directeur aan het roer komt te staan. Opvallend is ook dat het managementmodel op zich volgens haar weinig uitmaakt. Gurian Heumann heeft zowel musea die een overheidsdienst zijn als meer zelfstandige musea goed en slecht zien functioneren. Het komt volgens haar uiteindelijk neer op een duidelijk en goed bestuur, én dus op een leidersfiguur die de ‘juiste’ keuzes durft te maken.

Het museum als toevluchtsoord

Volgens haar is het Liberty Science Center in New Jersey een uitstekend voorbeeld. Dat gooide na de aanslagen van 9/11 het programma radicaal om. Een derde van de pendelaars die werkten in de WTC-torens in New York kwam uit New Jersey. Vandaar dat het Liberty Science Center meteen oordeelde dat het een actieve(re) rol moest opnemen na de gebeurtenissen. De deuren werden opengezet en het Center werd een belangrijke schakel in de opvang van families. Het betrok therapeuten om mensen psychologische hulp te verlenen en de plek werd een soort van toevluchtsoord.

Ik heb zelden (zeg maar gerust nooit) een conferentie meegemaakt waar de deelnemers op dergelijke manier op hun maatschappelijke en morele verantwoordelijkheden werden gewezen. Natuurlijk, het is ook de Amerikaanse rechttoe rechtaan-stijl die meespeelt, maar toch: de boodschap komt aan. De manier waarop museumleiders over musea spreken, de rol die ze voor zichzelf als civil institutions opeisen, de maatschappelijke verantwoordelijkheid waarvan ze zelf vinden dat ze die moeten opnemen, hun onstuimige vechtlust … Kortom hun moed, de kansen die ze zien (veel meer dan de beperkingen), enzovoort. Dit alles is inspirerend en geeft hoop voor de toekomst.

Morgen leest u meer over ‘The Essential Museum’.