Het uitlenen van Da Vinci's paneelschildering 'Dame met een hermelijn' uit het Czartoryski Museum van Krakau voor de tentoonstelling in The National Gallery te Londen verliep uiterst moeizaam. De bruikleen was lange tijd onzeker, Poolse specialisten achtten het werk te fragiel om te verplaatsen. Slechts door lange en zeer subtiele onderhandelingen tussen curatoren en restauratoren van beide belanghebbende partijen, is het werk nu te zien op de spraakmakende expositie 'Leonardo Da Vinci. Painter at the Court of Milan'. Dit vormde mee de aanleiding voor een uitspraak die sir Nicholas Serota, algemeen directeur van de Tate Galleries, in de krant The Observer van 13 november 2011 liet optekenen. Hij pleit voor een nieuwe benadering van de klimaatnormen in musea die in de toekomst ook van invloed zou kunnen zijn op het bruileenverkeer van kunstwerken.

Serota erkent dat een goede klimaatbeheersing vitaal is voor de bewaring van zeer kwetsbare schilderijen, maar dat niet alle kunstwerken dezelfde strenge condities vereisen. Samen met enkele collega's, waaronder Stephen Deuchar, voormalig hoofdconservator van Tate Britain, en Mark Jones, gewezen hoofdconservator V & A, breekt hij een lans voor het radicaal heroverwegen van de tot vandaag stringent gedicteerde eisen inzake het museumklimaat. Een van de redenen - maar niet de enige - is volgens hen de schuldige bijdrage van de musea aan de globale klimaatopwarming, door de energieverslindende luchtbehandelingsinstallaties die strikt gelimiteerde omgevingsomstandigheden moeten garanderen. Niet voor alles en in alle omstandigheden noodzakelijk, aldus Serota c.s.

Nieuwe strategieën
De doorheen de jaren door de conservationscientists opgebouwde inzichten in de reactie van materialen en schadeprocessen bij kunstwerken laten toe de internationale aanbevelingen over te handhaven temperatuur en nauwe RV-bandbreedte, verspreid sinds de jaren 1960 - 1970, te versoepelen. Of alleszins kritisch te herbekijken. Sommige grote musea hebben de keuze al gemaakt. Zo heeft het Indianapolis Museum of Art eenzijdig beslist temperatuur en RV wat meer te laten fluctueren buiten de globale standaardlimieten. Bij nieuwbouw of renovatie van musea durft men hier en daar  al de stap te zetten - of terug te zetten - naar een doelmatige of 'intelligente' ventilatie van het gebouw, iets wat door de hardnekkige keuze voor een allesoverheersende luchtbehandelingstechnologie in de vergeethoek was geraakt.

De opvattingen van Serota in het kielzog van de gehypte Da Vinci-tentoonstelling brengen de problematiek van het internationale bruikleenverkeer en de daarmee verbonden risico's voor de kunstwerken natuurlijk sterk in de belangstelling. Maar even nuttig is zijn pleidooi voor een beter overwogen klimaatbeheer in onze erfgoedinstellingen. De actuele ontwikkeling van de kennis van materialen en processen biedt nieuwe inzichten. Deze kunnen leiden tot meer adquate strategieën inzake energiebeheer en tot een minder rigide, meer beredeneerde benadering voor de geschikte bewaaromgeving van onze collecties. Het aanzien van Serota en collega's geeft hun betoog een bijzondere weerklank, maar internationaal wint deze overtuiging al langer veld, zij het schoorvoetend.

Over de nieuwe klimaatrichtlijnen, hun impact op collectiemobiliteit en bruikleenverkeer werd u al meermaals op de hoogte gehouden via dit en ander kanalen:

• Blogberichte 'Een nieuwe kijk'
• Het verantwoorde binnenklimaat (pdf) 
• Duurzaamheid en klimaarbeheersing (pdf) 
• Collectiebeheer en collectiemobiliteit (pdf)

Het Vlaamse klimaatnetwerk bereidt over deze materie vormingsmomenten voor die in de loop van 2012 worden aangeboden. Hierover wordt u zeker via onze website bericht. Watch this space!