In Leeuwarden werd deze maand het Kolleksjesintrum Fryslân (Collectiecentrum Friesland) officieel in gebruik genomen. Vijf Friese erfgoedinstellingen brengen er hun collecties onder in één centraal depotgebouw, gerealiseerd met de steun van de provincie Friesland en het Mondriaan Fonds. De collecties van het Fries Museum, Tresoar (Fries historisch en letterkundig centrum), Natuurmuseum Fryslân, Fries Scheepvaartmuseum en Frysk Lânbou Museum (Fries Landbouw Museum) - voorheen verspreid over de hele provincie - worden er vanaf nu centraal beheerd en opgeslagen.

Ontworpen door Jurriaan van Stight van LEVS architecten is het Friese collectiecentrum in meedere opzichten een bijzondere realisatie te noemen. Zo werd er binnen het gebouwconcept resoluut voor gekozen om de verschillende collecties niet als afzonderlijke gehelen te bewaren, maar de collectiestukken volgens formaat en materiaal op te slaan, waardoor 40% ruimte wordt bespaard. Bijkomend voordeel: door soort bij soort te zetten komen ook de dubbels in de verschillende collecties aan het licht, waarvan de slechtste exemplaren worden afgestoten. Het mengen van de verschillende collecties vereist voorlopig wel meer registratiewerk dan normaal. "Achter de schermen moeten we nu alle collecties in dezelfde database stoppen en bepalen wie aan welke stukken mag komen", zegt Cindy Zalm van Crown Fine Art, die de samenwerking tussen de deelnemende erfgoedinstellingen heeft vormgegeven.

Het Friese depot is ook een bijzonder energiezuinig en duurzaam gebouw, ontworpen volgens de principes van low energy storage die onder meer reeds voor een aantal Deense depots werden uitgewerkt (zgn. Denemarkenmodel in o.a. Ribe, Velje en Arnamagneum Kopenhagen). Zo worden de drie inpandige depotruimtes niet verwarmd of gekoeld. De wanden van het gebouw zijn sterk geïsoleerd maar de vloer niet, waardoor al te grote temperatuurschommelingen worden gedempt. Het depotgebouw heeft nauwelijks klimaatinstallaties. Dankzij zonnepanelen op het dak wekt het gebouw grotendeels zijn eigen energievoorziening op. Het ontwerp "is zo duurzaam dat de totale exploitatiekosten per jaar maar 68 euro per vierkante meter bedragen. Normaal is dat al snel 150 euro per vierkante meter", dixit Kris Callens, de Vlaamse (!) directeur van het Fries Museum.

Veel musea kampen met hoge opslagkosten voor hun collecties en inefficiënte logistiek door de versnippering van opslagruimtes. Centralisatie, samenwerking en schaalvergroting, met aandacht voor duurzaamheid, kunnen hier een mogelijke oplossing bieden. In de door bezuinigingen gekwelde erfgoedwereld wordt dan ook met belangstelling gekeken naar wat nu al het 'Fryske model' wordt genoemd. Ook in Vlaanderen wordt ondertussen aan vergelijkbare initiatieven gewerkt, onder meer in het kader van het regionaal erfgoeddepotbeleid van de provincies (bv. depot Potyze in Ieper van de provincie West-Vlaanderen e.a.) of naar aanleiding van de centralisatie van collecties van verschillende (stedelijke) erfgoedinstellingen in één centraal depot (o.a. Centraal erfgoeddepot Gent in de Ghelamco-arena, depot Rato in Mechelen e.a.).

Onbekend is hoeveel objecten er in totaal in het Kolleksjesintrum komen te staan. Alleen al het Fries Museum heeft zo'n 180.000 objecten. Momenteel is de hele logistieke operatie van de verhuis van de verschillende collecties aan de gang. Verwacht wordt dat het tot september duurt voor alle depotstukken in het depot zijn aangekomen. De objecten moeten daarop stuk voor stuk vier weken in zuurstofarme tenten (anoxie) ter bestrijding van ongedierte. Daarna kan pas met uitpakken worden begonnen. "Maar de meeste dingen zullen voor Kerstmis op hun plaats staan", voorspelt Zalm.

Bron: 'Friese kunst naar duurzaam Kolleksjesintrum', De Volkskrant, 12 mei 2016

Foto: (c) LEVS architecten. Meer foto's (ook van binnenin het depot!) kunt u terugvinden op de website van LEVS Architecten.