In samenwerking met het Belgische Blauwe Schild, Stad Antwerpen, VVBAD, het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA), ICOMOS Vlaanderen-Brussel, de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en Monumentenwacht Vlaanderen organiseerde FARO op 4 december 2015 de studiedag 'Geen kater na het water. Omgaan met waterschade in erfgoedcollecties, archieven en monumenten' in het FelixArchief in Antwerpen. De circa zeventig aanwezigen konden er tijdens een twaalftal lezingen kennismaken met verschillende gevallen van water-, vocht- en schimmelschade in diverse collecties en historische gebouwen en met de ervaringen opgedaan bij de concrete aanpak van allerlei watergerelateerde calamiteiten.

Na een inleiding door Gustaaf Janssens, voorzitter van het Belgische Blauwe Schild, gaf Christine Lambrechts een uiteenzetting over de praktische aanpak van wateroverlast in het kelderdepot van het M HKA op 30 december 2009, waarbij ze als collectiemedewerker plots voor de taak stond om met haar collega's de evacuatie en eerstelijnsbehandeling van een veelheid aan getroffen kunstwerken in zeer diverse materialen in goede banen te leiden. Uit deze ervaring werden de nodige lessen getrokken en maatregelen genomen om herhaling in de toekomst te vermijden.

De aanpak van een beperkter, maar daarom niet minder ernstig geval van waterschade in een van de archiefdepots van Amsab-ISG in Gent werd uit de doeken gedaan door archivaris Martijn Vandenbroucke. Voor advies en concrete hulp werd onder meer een beroep gedaan op de erfgoeddienst van de provincie Oost-Vlaanderen. Hierna gingen Griet Kockelkoren en Marjolijn Debulpaep van het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium achtereenvolgens in op de effecten van vocht en water op textiel en hoe deze te minimaliseren en op een concrete case van de behandeling van schimmelschade in historische treininterieurs.

Hendrik Defoort, collectiebeheerder van de Univerisiteitsbibliotheek UGent, bracht vervolgens een uiteenzetting over de gevolgen van een waterlek op de zeventiende verdieping van de Gentse Boekentoren, die in 2007 zo'n 20.000 boeken beschadigde, en hoe deze calamiteit het bewustzijn voor mogelijke incidenten in de toekomst aanscherpte, wat onder meer ook doorwerkte in verschillende voorzorgsmaatregelen bij de bouw van het nieuwe ondergrondse depot van de Boekentoren dat dit jaar in gebruik werd genomen. De overstroming van het archiefdepot en de studiezaal van het gemeentearchief in Wijk bij Duurstede (nu Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht) in Nederland dateert al van 2002. In haar uiteenzetting ging directeur Ria van der Eerden dieper in op de verschillende stadia van het herstel na de ramp, van de evacuatie en eerste noodingrepen onmiddelijk na het vaststellen van de calamiteit, tot het opvolgen van de herstelmaatregelen op veel langere termijn die nog tot 2016 zullen voortduren.

Ook brand kan ernstige schade veroorzaken aan historische gebouwen en de erin bewaarde erfgoedcollecties. Een getuigenis hierover uit eerste hand werd gebracht door Jean-Pierre Debruyn, als vrijwilliger actief betrokken bij het beheer van de Antwerpse Keizerskapel, waar op 21 juli 2012 brand uitbrak in de crypte, met ernstige roetschade in de kapel als gevolg. Dankzij het doortastend optreden van de private beheerders en concrete hulp van de stad Antwerpen kon de Keizerskapel al een jaar na de feiten opnieuw voor bezoekers worden opengesteld. Een belangrijk aspect van nazorg bij een calamiteit vormt de verzekering van het getroffen gebouw en inboedel. In naam van AXA Art Verzekeringen verschafte Alexandre Moretus Plantin de nodige uitleg over de verzekerde waarde en schadevergoeding bij calamiteiten met kunst- en erfgoedcollecties.

Tijdens de lunchpauze konden de aanwezigen op een beperkte bedrijvenbeurs kennismaken met een zestal firma's gespecialiseerd in veiligheid, beveiliging, calamiteitenplanning en collectiehulpverlening in de erfgoedsector.

Na de middag focuste Birgit Van Laar, adviseur bouwkunde bij Monumentenwacht Vlaanderen, in haar lezing op de tekenen, oorzaken en gevolgen van waterinfiltratie en vochtproblemen in historische gebouwen en hoe deze te verhelpen. Aansluitend deelde Karla Dinne, als preventieadviseur verbonden aan het Labo Microbiologie en Gezondheid van het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB), haar expertise op gebied van schimmels en het risico op schimmelgroei in gebouwen na vochtproblemen. Belangrijk bij het bepalen van een mogelijke curatieve aanpak zijn een grondige diagnose van het gebouw en een analyse van de aanwezige schimmels en heersende omgevingsfactoren.

Het opstellen van een calamiteitenplan én het implementeren van de nodige preventieve maatregelen blijven belangrijk wil men op een eventuele calamiteit voorbereid zijn. Door risicoreductie én paraatheid kan bij een calamiteit kostbare tijd gewonnen worden, waardoor de omvang van de schade vaak kan worden beperkt. Als depotconsulent bij de provincie Oost-Vlaanderen werkte Anne-Catherine Olbrechts de nodige documenten en sjablonen voor het opmaken van een calamiteitenplan uit, terug te vinden op de website depotwijzer.be.

Als laatste spreker van de dag kwam Renate van Leijen van de Nederlandse Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) aan het woord. Als adviseur veilig erfgoed pleitte zij in haar lezing sterk voor het waterbewust zijn én handelen van erfgoedinstellingen: ken je omgeving en gebouw, breng mogelijke risico's op wateroverlast in kaart en schat ze juist in, registreer kleine en grote waterincidenten, neem de nodige preventieve maatregelen (bouwkundig, organisatorisch enz.) en maak intern en extern (hulpdiensten, calamiteitenservice enz.) op voorhand de nodige afspraken over eventuele noodmaatregelen zoals de evacuatie van de collectie. Om de Nederlandse erfgoedinstellingen hierbij te ondersteunen ontwikkelde het RCE onder andere de website veilig-erfgoed.nl en online databank voor incidentregistratie DICE.

De bijzonder leerrijke dag werd afgesloten met een aantal vragen uit het publiek aan de verschillende sprekers en een daaruit voortvloeiende uitwisseling van ervaringen en discussie.

Tijdens de afsluitende drink kon ten slotte de bedrijvenbeurs opnieuw worden bezocht.

Foto: Wateroverlast bij Paleis het Loo na een wolkbreuk in juli 2009 (c) NUfoto.nl/Hanneke Brouwer