De wereld is veranderd en de arbeidsmarkt groeit mee. Welke kennis en vaardigheden heeft de 21e eeuw nodig? Waar moeten we dus accenten op leggen bij het opleiden, aanwerven en verder ontwikkelen van onze vakmensen? Geen gemakkelijke vraag, daarom ging ik op zoek naar modellen die toekomstgerichte vaardigheden oplijsten. Wat kunnen we daaruit meenemen voor onze sector? In het onderstaande stel ik drie visies aan u voor én ik trek een conclusie: mijn tien geboden voor de toekomstgerichte vakmens in erfgoedland.

Het Nederlandse curriculum van de toekomst: informatie en communicatie

In Nederland kwam eind 2015 een model van elf vaardigheden tot stand waarop scholen hun leerlingen zouden moeten voorbereiden. Wat blijkt? 21e-eeuwers moeten goed kunnen omgaan met informatie en over een aantal sociale vaardigheden beschikken. En dat leidt dan tot het volgende lijstje:

• Informatievaardigheden
• Mediawijsheid
• Computational thinking (= het procesmatig (her)formuleren van problemen op een zodanige manier dat het mogelijk wordt om met computertechnologie het probleem op te lossen)
• Kritisch denken
• Problemen oplossen
• ICT-basisvaardigheden
• Samenwerken
• Sociale en culturele vaardigheden
• Communicatie

Deze vaardigheden vormen een belangrijke basis voor de toekomst en kunnen niet los gezien worden van vakspecifieke kennis en vaardigheden, zo zegt het model.

Fons Leroy: zeven competenties rukken op

Het bovenstaande model is ontwikkeld voor het onderwijs. Wat als we deze vraag eens bekijken vanuit het perspectief van de arbeidsmarkt? Fons Leroy (de grote baas van de VDAB) omschrijft zeven competenties die de komende jaren in de lift zitten. En dat levert een heel ander beeld op:

• Zingevingscompetenties, omdat we willen weten waarom en waarvoor
• Connecterende competenties, omdat we het meer dan ooit samen moeten doen
• Zorgzaamheid, om toenemende risico’s op te vangen
• Spaarzaamheid, om deze wereld leefbaar te houden
• Wendbaarheid, om snel te kunnen veranderen
• Kritische ingesteldheid, omdat je niets zomaar blijft aannemen
• Zelfontwikkeling, omdat je zelf je pad uitstippelt

Less is more, zo lijkt het wel, en met de noodzakelijke aandacht voor de ecologische de sociale uitdagingen van de komende jaren.

Joseph Kessels, het corporatie curriculum

In een kenniseconomie is innovatie of kennisproductiviteit het belangrijkste doel van organisaties. Dat vraagt een nieuwe set aan competenties die medewerkers alle kansen moeten geven om continu te vernieuwen, bij te leren en te verbeteren. Het corporatie curriculum van Joseph Kessels is niet zozeer een competentiemodel, als wel een overzicht van voorwaarden waaraan een innovatieve organisatie moet voldoen. Een zeer interessant lijstje:

• Het verwerven van materiedeskundigheid en vakkennis: het gaat hier om domeinspecifieke kennis die rechtstreeks verbonden is met de doelstellingen van het werk.
• Het leren opsporen en aanpakken van nieuwe problemen.
• Het ontwikkelen van reflectieve vaardigheden en metacognities: tijd maken om na te denken over het werk en de ontwikkeling.
• Het verwerven van communicatieve en sociale vaardigheden die het leerklimaat bevorderen en ervoor zorgen dat mensen makkelijker kennis gaan delen.
• Het zelf reguleren van motivatie, affiniteiten, emoties en affecties.
• Bevorderen van rust en stabiliteit om zo de reflectie te bevorderen.
• Veroorzaken van creatieve onrust.

De grote aandacht voor vakmanschap en vakspecifieke vaardigheden in dit model zijn inspirerend!

Kortom: mijn model: de tien geboden van de toekomstgerichte vakmens

Op basis van de bovenstaande modellen, en met de evoluties in erfgoedland in het achterhoofd, kom ik tot een lijstje van tien vaardigheden die vakmensen alle kansen zouden moeten geven om mee te evolueren in de 21e-eeuw. Mijn voorstel luidt als volgt:

1. Verdiep uw vakdeskundigheid: zorg dat u de kernvaardigheden in de vingers hebt en leer continu bij.
2. Blijf kritisch: neem niets zomaar voor waar aan, ga op zoek naar de juiste informatie, beoordeel deze met de nodige afstand en trek uw eigen conclusies.
3. Pak vraagstukken aan: spoor actief nieuwe problemen op en zoek een (creatieve)oplossing.
4. Stel prioriteiten: ga niet kopje onder in de informatiestroom: maak een onderscheid tussen hoofd- en bijzaken, tussen korte- en langetermijndoelen.
5. Verbind mensen: combineer kennis en kunde van verschillende mensen, uit verschillende culturen en met verschillende meningen.
6. Innoveer: heb oog voor nieuwe technologieën, trends en evoluties. Wees op dat vlak wendbaar.
7. Werk maatschappelijk verantwoord: heb bij uw acties oog voor de planeet en voor de mensen die minder bevoorrecht zijn.
8. Neem initiatief: wacht niet op anderen om vernieuwing aan te kaarten en hak waar nodig zelf knopen door.
9. Communiceer: laat anderen weten wat uw standpunt is, deel uw kennis, geef uw inzichten door, dit zowel digitaal als face-to-face.
10. Reflecteer over uw rol: maak tijd om na te denken over de zin van uw werk, uw plaats in de organisatie en uw verdere ontwikkeling.

Dit lijstje kan ook binnen organisaties worden ingezet om na te denken over toekomstplannen, leertrajecten en bijscholing. Want een goede vakmens is nooit volleerd. Heeft u nog bedenkingen bij de geboden voor de toekomst? Nuanceringen, aanvullingen en schrappingen zijn deze zomer zeker welkom! Stuur me even een bericht via jacqueline.vanleeuwen@faro.be.