In New South Wales (Australië) ligt per charter vast dat erfgoed naast een historische, een wetenschappelijke en een esthetische waarde ook een belangrijke sociale waarde heeft. Deze waarde refereert bijvoorbeeld aan de associaties die een gemeenschap maakt, de herinneringen die er zijn en de band die de groep heeft met dat erfgoed. Omdat de sociale waarde een van de vier criteria is die in Australië bepalen welk erfgoed wordt beschermd, stellen onze tegenvoeters zich de vraag hoe ze die sociale waarde kunnen aantonen.

We moeten deze Australische vraag situeren in de context van empowerment van Aboriginals. In het verleden werd deze bevolkingsgroep immers zelf nauwelijks betrokken bij  de besluitvorming over welk erfgoed er beschermd moest worden en hoe dat moest gebeuren. Professionals trokken aan het langste eind en legden (vaak met de beste bedoelingen) hun logica en werkmethoden op. In een bijzonder helder onderzoeksrapport uit 2003 analyseren Byrne, Brayshaw en Ireland hoe dat komt.

Een van de redenen is dat in Australië erfgoedzorg zeer nauw verbonden is met landschapszorg en natuurbehoud. De professionals in kwestie stonden sterk op (natuur)wetenschappelijk vlak, maar hadden niet zoveel kennis van methodologie uit de sociale wetenschappen. Ten behoeve van deze lezers vat het rapport de belangrijkste ontwikkelingen in de antropologie en het historisch onderzoek samen. Het rapport breekt een lans voor een meer dynamisch cultuurbegrip en voor een 'social turn' in erfgoedland. Bovendien legt het rapport meteen linken tussen de theorie en het concrete erfgoedwerk.

Het rapport uit 2003 schetst vooral het probleem, maar ondertussen is er ook aan de oplossing gewerkt. Het in kaart brengen van de sociale waarde van erfgoed mag u daarbij letterlijk nemen: het erfgoedcentrum NSW ontwikkelde een methodologie voor Cultural Value Mapping waarvoor het zich onder andere inspireerde op een Canadees model.

Waar Australische erfgoedwerkers in het verleden de 'sociale waarde' van erfgoed vaak beperkten tot religieuze of ceremoniële waarde, is het concept nu verbreed tot alles wat mensen verbindt met de regio. Het kan dus evengoed gaan over economische elementen (bv. visvijvers, kennis van medicinale planeten) of over persoonlijke geschiedenissen en verhalen.

Het idee achter de methode is dat de erfgoedwerker nauw met de gemeenschap samenwerkt om een mentale kaart te maken van de regio. Op die kaart kunnen herinneringen, verhalen en dergelijke meer een plaats krijgen. Verder kijken dus dan wat er zichtbaar is in het landschap!

Naast archiefonderzoek wordt het materiaal voor deze kaart ook verzameld via de methode van de Oral History, waar het centrum eveneens een handleiding voor ontwikkelde en richtlijnen meegaf over de publicatie van de getuigenissen. Daarnaast werkt men ook met de dialogue mapping methode, die vooral de verschillende zienswijzen van de stakeholders zichtbaar en bespreekbaar wil maken bij moeilijke kwesties.

Er is ook een deontologie ontwikkeld voor de participatie van de gemeenschappen aan het proces. Bovendien ontwikkelde men een tool waarmee Aboriginalgemeenschappen hun welzijn kunnen scannen en een beleid kunnen uitstippelen om hun gemeenschap te versterken.

Zo evolueren erfgoedwerkers in Australië steeds meer naar facilitators, die gemeenschappen ondersteunen. Dus, misschien mogen we hen wel makelaars noemen?

Een filmpje maakt het een en ander duidelijk.