Op de WOI-pagina van FARO posten we geregeld recensies van een opvallend, inspirerend of innoverend boek over de Groote Oorlog. Ditmaal las Davine Maesen voor u 'gender@war. Vrouwen & mannen ten oorlog'.

Gender@war 1914-1918 in het BELvue museum

U herinnert zich misschien de tijdelijke tentoonstelling 'Gender@war 1914-1918: vrouwen en mannen ten oorlog' in het BELvue museum te Brussel (09/09/2015 – 03/01/2016). Een indrukwekkende collectie beeldmateriaal werd gepresenteerd en belichtte de ingrijpende impact van 'De Groote Oorlog' op sociale constructies, in het bijzonder de spanning tussen de seksen. Hierbij werd de situatie in België, Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland met elkaar vergeleken. Deze tentoonstelling vormde het vertrekpunt voor deze publicatie van Eliane Gubin en Henk de Smaele.

Gendergeschiedenis

Vrouwen- en gendergeschiedenis kregen al vroeg aandacht in het oorlogsonderzoek. Aanvankelijk werd er onderzocht welke rollen de vrouwen op zich namen en wat de impact daarvan was op hun dagelijks leven. Dit boek verlegt de focus naar de impact van de (tijdelijke) nieuwe rolverdelingen op de maatschappij en continuïteit of discontinuïteit van het vooroorlogse leven. De opbouw van het boek is thematisch. Zes hoofdstukken tonen telkens weer aan hoe een bepaald aspect van de oorlog heeft ingespeeld op de invullingen van de rol als man en vrouw. Dit vanuit een vergelijkend perspectief (zoals de eerder vermelde tentoonstelling). De vlotte pen van de twee auteurs brengt een aangenaam lezend, goed gestructureerd relaas. De lezer krijgt, zonder overdonderd te worden, heel wat informatie aangereikt. Soms uitgebreid, soms eerder summier, maar telkens weer goed onderbouwd en met verwijzingen naar een uitgebreide bibliografie. Prachtig beeldmateriaal, foto’s en propagandabeelden ondersteunen en illustreren de gedachtegang perfect. Dit werk biedt een mooi overzichtsverhaal, brengt feiten en ideeën naar voren en zet tegelijk ook aan tot reflectie en een kritische kijk op dit boeiend aspect van WOI. 

De vermannelijking en morele teloorgang van de vrouw, maar ook de ontmanning van de man

Het conservatieve stereotype van de ‘krijger’ en de ‘zwakke vrouw’ dat tijdens de oorlog zo benadrukt werd, is al langer ontkracht. In deze bijzondere situatie namen vrouwen zowel in oorlogsgebied als aan het thuisfront de rollen van de gemobiliseerde mannen over. Ze werden verpleegkundige, gingen aan de slag in de oorlogsindustrie, namen het werk over in de landbouw of gingen in het verzet. Nogal wat tijdgenoten zagen dit als een 'vermannelijking en morele teloorgang van de vrouw'. Daar lezen we wel vaker over in de geschiedenisboeken. In deze publicatie is er echter ook aandacht voor de manier waarop de man 'aan mannelijkheid verloor'. De wapens dragen werd het belangrijkste kenmerk van het man zijn. De heldhaftige krijger moest zijn vaderland en gezin beschermen. Dat plichtverzakers aan mannelijkheid inboetten, is alom geweten, maar de oorlogvoering werkte ook intrinsiek mee aan de 'ontmanning' van zijn frontstrijders. De oorlog van het artillerievuur bracht een maar weinig heldhaftige dood en het eerder ongeziene geweld bewoog de sterke mannen tot tranen. Later, bij de demobilisatie, keerden zij terug naar vrouwen die erin waren geslaagd vier jaar lang een gezin te onderhouden, ondernemingen en boerderijen te runnen, een taak die voorheen de mannen was toegeschreven … Mannen ervoeren een verlies aan macht en dominantie en het patriarchaal gezinsmodel lag in duigen, een ervaring van "fundamentele ontmannelijking” volgens historica Mary-Louise Roberts.

1918, het einde van de oorlog

De wapenstilstand van 11 november 1918 om 11 uur luidde het einde in van een lange gevechtsperiode. De heropbouw van de samenleving kon beginnen. Maar welke samenleving? Er was zo veel veranderd in die oorlogsjaren … Politieke veranderingen waren op til. Er is hier bijzondere aandacht voor het vraagstuk van politieke gelijkheid: het algemeen stemrecht bij de mannen en de evolutie van het vrouwenstemrecht. Was deze oorlog nu emancipatorisch of net niet? Dit boek levert alleszins stof tot nadenken!

E. Gubin en H. de Smaele, Vrouwen en mannen ten oorlog | 1914-1918 gender@war, Davidsfonds, 2015.

Over de recensent
Davine Maesen is master Conservatie/restauratie van papier (Artesis Antwerpen). Zij heeft ook het postgraduaat Informatie- en Bibliotheekwetenschap (UAntwerpen) gevolgd. Momenteel is zij werkzoekend.