Op de WOI-pagina van FARO posten we geregeld recensies van een opvallend, inspirerend of innoverend boek over de Groote Oorlog. Ditmaal las Christophe Martens (Rijksarchief) voor u Brave little Belgium van Mark De Geest.

Mark De Geest coördineert voor de VRT het herdenkingsproject 2014-18 De Grote Oorlog – 100 jaar later. In die hoedanigheid schreef hij onder andere mee aan het script van de fictiereeks In Vlaamse Velden. De Eerste Wereldoorlog vormde ook het onderwerp van een vierdelige documentairereeks die in augustus te zien was op CANVAS. Mark De Geest draaide Brave Little Belgium samen met de gerenommeerde Belgische historica Sophie de Schaepdrijver.

Brave Little Belgium – het boek – kan gezien worden als een publiceerbare versie van het script van de voornoemde reeks. De gelijkenissen zijn treffend, maar het boek slaagt er toch ook in om een andere sfeer te creëren door meer aandacht te besteden aan details. De Geest heeft zijn boek beperkt tot dertien verhalen over België in de Groote Oorlog. Hij behandelt episodes uit de geschiedenis van het conflict vanaf het startschot in Sarajevo tot aan de onderhandelingstafels in Parijs.

De Geest neemt de tijd om zijn verhalen van gedetailleerde informatie te voorzien. Documentatie die minder bruikbaar was voor de reeks, is op die manier gerecycleerd tot een vlot leesbare tekst die vooral interessant is voor lezers die een eerste maal wensen kennis te maken met de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog. Het boek heeft dan ook veel weg van een caleidoscoop, waarbij de auteur in ieder nieuw hoofdstuk tracht om een ander aspect van de oorlog te belichten. De hoofdstukken zijn hiertoe zorgvuldig opgebouwd. Ieder hoofdstuk begint met een abstract van de pagina's die volgen, waarna een zorgvuldig opgebouwd en afgelijnd verhaal volgt. Eventuele zijpistes worden behandeld in aparte kaderteksten, veelal op het einde van een hoofdstuk.

De auteur neemt de lezer bij de hand en vertelt uitgebreid over de eerste oorlogsweken en -maanden. Het Duitse ultimatum aan de Belgische regering, het initiële optimisme in de binnenlandse pers, de martelaarssteden, de val van Antwerpen, de loopgravenoorlog, spionage, de wapenstilstand en de uiteindelijke vrede – allemaal passeren ze de revue. En toch valt er enige kritiek te formuleren op een anders voortreffelijk geschreven werk.

Burgers komen namelijk heel zelden als zelfstandige actoren voor in het boek. Afgezien van het hoofdstuk over Edith Cavell, ondergaan burgers de oorlog vooral. Aangezien het boek de ruggengraat vormt van een documentaire tv-reeks is het evident dat de gemeenplaatsen van de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog worden aangedaan. Misschien is dit boek, ondanks het feit dat het duidelijk goed gedocumenteerd is, toch iets te klassiek gebleven. Burgers zijn grotendeels herleid tot vluchtelingen, slachtoffers van bruut en ongevraagd oorlogsgeweld, hongerigen en noodlijdenden. In enkele passages wordt melding gemaakt van smokkelaars, maar ook hier gaat het vooral om hulp aan vluchtelingen (bij de dodendraad tussen België en Nederland) of om verdoken militaire operaties (spionage, smokkel van brieven van en naar het IJzerfront). Het bezette België heeft veel weg van een niemandsland, waar er tussen 1914 en 1918 weinig is gebeurd.

De sterkte van dit boek is dan ook de relatieve zwakte ervan. Doordat het boek nauw gelinkt is aan de tv-reeks vallen bepaalde onderwerpen uit de boot. Een relatief gebrek aan (bewegend) beeldmateriaal of monumenten maakt het moeilijk om fenomenen als honger, armoede of werkloosheid in beeld te brengen. Niettegenstaande is Mark De Geest erin geslaagd om een degelijk gedocumenteerd en zeer leesbaar boek af te leveren.

Mark De Geest, Brave little Belgium, 13 verhalen over België in de Eerste Wereldoorlog, Manteau, 2013.

Over de recensent
Christophe Martens is als projectmedewerker verbonden aan het  Rijksarchief te Brussel (Anderlecht).