Op de WOI-pagina van FARO posten we geregeld recensies van een opvallend, inspirerend of innoverend boek over de Groote Oorlog. Ditmaal lazen we voor u IJzeren Oogst van Korneel De Rynck.

IJzeren Oogst

De jonge historicus Korneel De Rynck (°1986, Kortrijk) heeft al een mooi palmares op zijn naam staan. In 2008 won hij de Vlaamse Scriptieprijs. Zijn reisverhaal De tuin van Tito. Een reis langs de spoorlijn Belgrado-Sarajevo won De Groene Waterman Prijs en werd genomineerd voor de Bob den Uyl-prijs. Met IJzeren Oogst waagt de Rynck zich aan zijn meest ambitieuze werk totnogtoe.

Feitenrelaas en reisverslag

In dit boek vertelt De Rynck de Eerste Wereldoorlog aan de hand van de 20 belangrijke sleutelmomenten. Zijn verhaal begint bij die bewuste straathoek in Sarajevo en eindigt in de bossen van Compiègne. Daartussen neemt De Rynck zijn lezers op sleeptouw naar Tannenberg in het huidige Polen, de bergen in Caporetto, de kusten van Gallipoli en iets dichter bij huis, de slagvelden aan de IJzer, de Somme, de Marne en Verdun.

IJzeren Oogst is meer dan een klassiek overzichtswerk van belangrijke momenten uit de Eerste Wereldoorlog. Naast een historisch feitenrelaas, is het ook een reisverslag. Voor zijn werk reisde De Rynck doorheen heel Europa, naar de locaties waar de sleutelmomenten plaatsvonden. Zijn reis bracht hem langs monumenten, musea en begraafplaatsen, maar ook langs plaatsen waar de tijd veel sporen heeft uitgewist: een akker, een verroeste watertank, enkele stenen in het landschap ... Op deze plaatsen sprak De Rynck met personen die van ver of dichtbij betrokken zijn bij de Eerste Wereldoorlog in hun streek. Zo ging hij in gesprek met museumdirecteuren, onderzoekers en verzamelaars, maar ook met de achterneef van Gavrilo Princip tot een Belgische hoteleigenaar in Gallipoli.

Histoire de bataille en herinneringscultuur

Het is duidelijk: de auteur is niet over één nacht ijs gegaan bij het schrijven van dit boek. Je merkt dit ook in de structuur van het boek. Elk hoofdstuk is gewijd aan een sleutelmoment. Eerst geeft De Rynck zijn persoonlijke reiservaringen. Daarop beschrijft hij uitgebreid de historische gebeurtenissen, vooral op basis van literatuuronderzoek, brieven en dagboekfragmenten van tijdgenoten. Dit verslag wisselt hij af met het relaas van zijn ontmoetingen met een grote of minder grote WOI-expert op de plaatsen die hij bezocht heeft.

De structuur – een boek opgehangen aan 20 vooral militaire sleutelmomenten - is een sterkte én een zwakte. Het historische luik in elk hoofdstuk is zeer gedetailleerd. Zeker de veldslagen beschrijft de Rynck in geuren en kleuren, bijna van uur tot uur. De lezer wordt meegesleurd in artilleriebombardementen, infanteriebestormingen, afleidingsaanvallen, luchtgevechten, gasaanvallen …. De Eerste Wereldoorlog was een bloedige en gruwelijke oorlog. De cijfers blijven om van te huiveren. De Slag bij Passendale bijvoorbeeld: 275.000 Britse en 200.000 Duitse gesneuvelde soldaten. Of de slag bij Verdun: 337.000 Duitse en 377.000 Franse slachtoffers …  Precies door de gedetailleerde en indringende beschrijving van elke veldslag krijgt de lezer ook een zicht op wat deze cijfers echt betekenen.

Tegelijk zijn de vele, gedetailleerde historische beschrijvingen in dit boek een zwakte. Zeker waar het droge feitenrelaas niet wordt afgewisseld met brief- of dagboekfragmenten van tijdgenoten, dreigt de lezer zich te verslikken in de overdaad aan namen van de ontelbare divisies, legerafdelingen, kapiteins, officiers, maarschalken en gewone soldaten die een grote of kleine rol speelden in deze oorlog. Er bestaat misschien een publiek dat smult van zo’n stevige portie histoire de bataille, maar de feitelijke beschrijving van de veldslagen mocht voor mij een heel stuk gebalder.

Gelukkig beperkt dit boek zich niet enkel tot een historisch feitenrelaas. De auteur besteedt ook veel aandacht aan hoe de sleutelomenten werden en worden herinnerd. Neem nu de Slag bij Tannenberg, dat nu in Polen ligt. De Duitsers haalden daar in 1914 een eclatante overwinning op de Russen. De slag werd vereeuwigd in een pompeus monument en gecultiveerd door de nazi’s. Na de Tweede Wereldoorlog lagen de Polen niet echt wakker van het onderhoud van deze herinneringsplaats. Wat ooit een imposante burcht was, is nu een woestenij van gras en onkruid. Ook het niet-herinneren zegt veel over de omgang met de Eerste Wereldoorlog.

Precies door zijn internationale perspectief geeft dit boek een rijkgeschakeerd beeld van de verschillende herinneringsculturen in Europa. Of hoe Polen, Oostenrijkers, Serven, Britten, Belgen, Fransen, Turken … allemaal op hun eigen manier omgaan met ‘hun’ Eerste Wereldoorlog. Zoals De Rynck het zelf aangeeft: de herdenking van de Eerste Wereldoorlog draait niet zozeer om geschiedenis, maar ook (en misschien zelfs vooral) om het heden.

Conclusie

In de overdaad aan Wereldoorlog I-publicaties valt dit werk op. De Rynck is erin geslaagd om zijn stevige ambities waar te maken. IJzeren oogst is tegelijk historisch degelijk én avontuurlijk; genuanceerd én toegankelijk. Ook het Europese perspectief biedt een stevige meerwaarde. De gebeurtenissen in de Westhoek en Noord-Frankrijk maken deel uit van het collectieve geheugen in Vlaanderen, maar de veldslagen aan het Oostfront, de Balkan en Italië zijn bij ons veel minder gekend. Door het historische relaas van deze gebeurtenissen te combineren met eigen reiservaringen en ontmoetingen, brengt De Rynck ook deze stukjes geschiedenis heel erg dichtbij. Kortom, met IJzeren Oogst levert deze jonge historicus een indrukwekkend visitekaartje af. Hopelijk is Korneel De Rynck een auteur waar we de volgende jaren nog veel over horen en lezen!

Boekrecensie: Gregory Vercauteren

IJzeren oogst. Een reis door Europa en de Grote Oorlog van Korneel De Rynck is uitgegeven bij De Bezige Bij Antwerpen.

Bekijk ook de andere recensies op faronet.be:

• Pieter Serrien, Oorlogsdagen (boekrecensie: Rombout Nijssen)
• Griet Brosens, Congo aan den Yser. Tragiek en heroïek van de underdog (boekrecensie: Jeroen Walterus)