Deze week is Geheugen van Pablo Neruda het gedicht van de week in The Times Literary Supplement. Neruda is schitterend in zijn beschrijving van ons onvermogen om de “kleine details van het leven” vast te leggen. De reden hiervoor is dat het geheugen, zoals hij het omschrijft, is zoals een “wandering light like a firefly in the dark” ("een dwalend licht zoals een vuurvlieg in het donker"). Laat het geheugen nu toevallig datgene zijn wat in grote mate ons handelen in de erfgoedsector bepaalt.

In aanloop naar Erfgoeddag 2017, rond het thema Zorg, hebben we heel wat aandacht voor het reminisceren met personen met dementie. Steeds meer erfgoedorganisaties ontwikkelen een aanbod waardoor aan de hand van een voorwerp, een geur, een smaak of muziek herinneringen aan persoonlijke ervaringen worden opgeroepen. Dit zet de deur van het geheugen op een kier, en laat toe om een gesprek of een andere vorm van verwerking te hebben. Daardoor kan het welzijn van de persoon met dementie verhoogd worden.

Voor erfgoedprofessionals is de verleiding groot om de verhalen en ‘herinneringen’ die dan naar boven komen te capteren om zo de eigen collecties te verrijken. Los van het vraagstuk of dit wel een motivatie mag zijn om aan reminiscentiewerk te doen staat vooral de ‘bruikbaarheid’ van deze herinneringen ter discussie. Het geheugen heeft immers meer te doen met emoties, gevoelens en aanvoelen dan met feiten. Om inzicht te krijgen in hoe onze hersenen ons geheugen herschrijven kan u de populaire wetenschappelijke boeken van Dick Swaab, Erik Scherder of de onvermijdelijke Oliver Sacks erop nalezen.

Efficiënter is om de eerste pagina’s van Julian Barnes' roman Engeland, Engeland aandachtig te lezen. Barnes maakt daarin duidelijk dat het geheugen geen ding is maar een herinnering van een herinnering van een herinnering. Zoals spiegels die in parallel staan en een oneindig beeld geven. En toch maken we onszelf steeds wijs dat onze herinneringen authentiek zijn. Barnes omschrijft het als een voortdurend zelfbedrog: “Because even if you recognized all this, grasped the impurity and corruption of the memory system, you still, part of you, believed in that innocent, authentic thing – yes, thing – you called a memory.”

Het is zeker nuttig om na te denken over hoe we het reminisceren met personen met dementie op een discrete manier kunnen vastleggen, via een videopname of door observatie. Met als doel het verbeteren van de reminiscentiesessies of als een ‘aandenken’ voor het netwerk rond de personen met dementie. Maar er zijn argumenten genoeg om sceptisch te staan tegenover het gebruik van dergelijke opnames als een ‘bron’ in een erfgoedcollectie. Net zoals we zouden doen met een interview in het kader van mondelinge geschiedenis. Het inzetten van erfgoedcollecties in de zorg doe je om mensen en niet om collecties beter te maken.

Foto: vuurvliegjes in het donker